Bologna: Το Πανεπιστήμιο των φοιτητών

Ένα πρωτοποριακό Παν/μιο,

ένα μοναδικό διεθνές φαινόμενο, 
ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα.

Το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια (Università di Bologna)

Είναι το παλαιότερο πανεπιστήμιο του σύγχρονου δυτικού κόσμου, σε διαρκή λειτουργία την τελευταία χιλιετία και το δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο σήμερα στην Ιταλία. Το καμάρι της Bologna, που της χάρισε τον χαρακτηρισμό 'La dotta', "η σπουδαγμένη". Εδώ καταγράφεται και η πρώτη γυναίκα στον σύγχρονο κόσμο, η Laura Bassi, που δίδαξε επίσημα σε Παν/μιο (το 1732). Μεγάλα ονόματα πέρασαν από εδώ: Δάντης, Πετράρχης, Έρασμος, Κοπέρνικος κ.α.

Το πλήρες όνομα του ήταν 'κοινότητα σπουδαστών'' (universitas scholarium), σε αντίθεση με τα Παν/μια της κεντρικής και της βόρειας Ευρώπης, που ακολουθούν τον παρισινό τύπο της 'κοινότητας δασκάλων΄' (universitas magistrorum). Εδώ ανακάλυψε τον 'ζωϊκό ηλεκτρισμό' το 1876, ο γιατρός Λουίτζι Γκαλβάνι, στα πειράματα με τα βατραχοπόδαρα, εδώ τέλος εργάστηκε κι ο εφευρέτης του ραδιοφώνου Γ. Μαρκόνι.

Δικαιολογώντας τον τίτλο του, το Πανεπιστήμιο των Φοιτητών της Μπολόνια, παραχώρησε εξ αρχής όλη την εξουσία στις γενικές συνελεύσεις, καθώς κυρίαρχο όργανό του υπήρξαν οι φοιτητικές ενώσεις, που προέκυπταν από τις συνελεύσεις αυτές.

"όλη η εξουσία στις γενικές συνελεύσεις"

Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου ήταν φοιτητής και τα καθήκοντά του ρυθμίζονταν από το καταστατικό, το οποίο ψηφιζόταν αποκλειστικά από τους φοιτητές, αν και αφορούσε εξίσου διδάσκοντες και διδασκόμενους. Φοιτητές ήταν και οι βοηθοί του Πρύτανη, οι conciliarii, το θεσμικό αντίστοιχο των σημερινών συγκλητικών.

Η εκλογή των καθηγητών, η μισθοδοσία τους, οι αργίες, οι άδειες τους, αλλά και το πρό-γραμμα σπουδών, η διάρκεια των μαθημάτων, αποτελούσαν υποθέσεις αποκλειστικά και μόνο των φοιτητών, τουλάχιστον μέχρι και τα τέλη του 13ου αιώνα. Οι φοιτητικές ενώ-σεις-nationes του Πανεπιστημίου της Μπολό-νια διατηρούσαν, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα να ελέγχουν τη διαγωγή των καθηγητών τους, μέχρι και να τους επιβάλλουν πρόστιμα (αν π.χ αυτοί παρέλειπαν να διδάξουν ένα κεφάλαιο).

Ο πρωτοποριακός χαρακτήρας του Πανεπιστημίου των Φοιτητών της Μπολόνια, δεν εξαντλείται στα παραπάνω. Η συμμετοχή γυναικών φοιτητριών και καθηγητριών, διόλου αυτονόητη για αντίστοιχα ιδρύματα τουλάχιστον μέχρι το 19ο αιώνα, ο κοσμικός και αντικληρικός προσανατολισμός του και το ρεαλιστικό περιεχόμενο των σπουδών του, κατέστησαν το Πανεπιστήμιο αυτό ένα φαινόμενο στο χώρο της διεθνούς εκπαιδευτικής κοινότητας. Πολλά από τα δικαιώματα που παρείχε το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια στους φοιτητές του αναιρέθηκαν, με την υπαγωγή της πόλης της Μπολόνια στην παπική εξουσία, εξέλιξη που ενοχοποιείται για τη συντηρητική μετάλλαξή του.

Μέχρι όμως να γίνει αυτό, το ίδρυμα δεν ξέφυγε από το γενικό κανόνα που, από την ίδρυσή του κιόλας, ήθελε το Πανεπιστήμιο να συγκρούεται με τις εξουσίες που επιδιώκουν να το προσεταιριστούν, να διεκδικεί την αυτονομία του και τη διεύρυνση των χώρων ελευθερίας του, να δρα δηλαδή πολιτικά και να αρθρώνει ιδεολογικοπολιτικό λόγο.

Τα Παν/μια συνειδητοποιούν την διαφορετικότητα της λειτουργίας τους και οργανώνονται σε μία συσσωμάτωση ανάλογη με τις συντεχνίες των επαγγελμάτων στις πόλεις. Αλλού η πρωτοβουλία ανήκει στους δασκάλους, αλλού στους φοιτητές, πάντα όμως η ουσιαστική συσσωμάτωση προηγείται της επίσημης, τυπικής αναγνώρισης από τις αρχές. Στο Παρίσι, για παράδειγμα, η συντεχνία των δασκάλων εμφανίζεται μετά το 1170 και το 1215, το αργότερο, πετυχαίνει την αναγνώρισή της από τον πάπα, ενώ στη Μπολόνια η συντεχνία είναι προϊόν της φοιτητικής πρωτοβουλίας, οι καθηγητές υποτάσσονται σ' αυτήν, γύρω στο 1193 και η αστική κοινότητα την αναγνωρίζει το 1250.

Το Παν/μιο της Μπολόνια ήταν πιθανότατα το πρώτο μεσαιωνικό πανεπιστήμιο, που ιδρύθηκε στο δυτικό κόσμο. Πηγές σύγχρονες του Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Φρειδερίκου Α΄ Μπαρμπαρόσα,  αναφέρουν ότι ιδρύθηκε το 1158. Τον 19ο αιώνα όμως, μια επιτροπή ιστορικών με επικεφαλής τον Ιωσήφ Καρντούτσι (Carducci), υπολόγισε την ίδρυση του πανεπιστημίου παλαιότερα, στο 1088, γεγονός που το καθιστά αναμφισβήτητα το μακροβιότερο δυτικό πανεπιστήμιο.

Την ίδια περίοδο, 12ος αι., ιδρύονται τα Παν/μια του Παρισιού (η Σορβόννη, 1150)  και της Οξφόρδης (1167), που ιδρύθηκε όταν διώχθηκαν οι ξένοι από το Παν/μιο του Παρισιού. Από τη διάσπαση τους θα προκύψουν σύντομα τα Πα/μια της Ορλεάνης και του Cambridge.

  

 

To Πανεπιστήμιο του Παρισιού (La Sorbonne)

To Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

Το Πανεπιστήμιο του Cambridge

για περισσότερα

δείτε την εργασία της Ρίκας Μπενβενίστε (Δ/τρια του Τομέα Ιστορίας στο Παν/μιο Θεσσαλίας, με ειδίκευση στην Ιστορία της Μεσαιωνικής Ευρώπης): 'Τα Μεσαιωνικά Παν/μια, Κοινωνικές όψεις και Πολιτικός ρόλος' στο:

http://www.iaen.gr/praktika_tou_diethnous_simposiou___panepistimio__ideologia_kai_paideia__-b-32*67.html