Ο τελευταίος αποχαιρετισμός

εισαγωγή

Σήμερα θα ήθελα να σας προτείνω κάτι ιδιαίτερο. Ελάτε να θαυμάσουμε μαζί κάποιες από τις ομορφότερες ανάγλυφες παραστάσεις της κλασικής αρχαιότητας, σε ταφικές, επιτύμβιες στήλες, του 4ου κυρίως αι. πΧ. Πιστέψτε με πως αξίζει τον κόπο, δεν θα το μετανοιώσετε. Μαζί θα επισκεφθούμε τη ναυαρχίδα των εξαιρετικών μουσείων μας, που δεν είναι άλλο από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, με περισσότερα από 11.000 εκθέματα.




Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή:
Μια όμορφη ηλιόλουστη μέρα για έναν λάτρη του καφέ, ξεκινάει ... χαλαρά ... με έναν μερακλίδικο διπλό εσπρέσσο στο καφέ της πλατείας του μουσείου, στην Πατησίων.
Πρώτα στανιάρουμε, χαζεύουμε τον κόσμο, άντε και ... λίγο παραπάνω τις τουρίστριες ... μαζεύουμε ήλιο, χαλαρώνουμε κι ύστερα μπαίνουμε στο ψητό (στο μουσείο).
Δεν είναι μακριά, το βλέπουμε ήδη από ώρα, αριστερά μας.

Δεν  πρέπει να χαθούμε όμως παιδιά, γιατί ο πλούτος του είναι ατελείωτος. Απλά, δεν είναι καθόλου απαραίτητο να τα δούμε όλα! Σκεφτείτε πως ένα μουσείο είναι σαν ένα καλό εστιατόριο με πλούσιο μενού ή σαν τον πλούσιο μπουφέ σε ένα καλό ξενοδοχείο. Περνάμε, χαζεύουμε κάποια, χαιρόμαστε για την αφθονία, αλλά δεν θα τα φάμε όλα παιδιά, συγκρατηθείτε! Θα ξανάρθουμε την επόμενη φορά να δούμε άλλα, να μη μπουκώσουμε.




Θα επικεντρώσουμε κυρίως στην αίθουσα 17, άντε και στην 16, απ΄ όπου είναι τόσο εύκολη η διαφυγή ... για τον δεύτερο καφέ στο υπέροχο κυλικείο, στον κήπο στο κέντρο του μουσείου. Και δεν χανόμαστε, θα ξαναρθούμε κάποτε, με άλλο θέμα.



Στο Μουσείο

Ξεκινάμε λοιπόν με κάποιες από τις πιο συγκλονιστικές σκηνές της 'δεξίωσης', του αποχαι-ρετισμού δηλαδή των προσφιλών νεκρών μας.

                

Επάνω ο γιος όρθιος, με στρατιωτική στολή, αποχαιρετά τον νεκρό πατέρα του (ο νεκρός παριστάνεται συνήθως καθιστός ), ενώ η μητέρα του στέκει παγωμένη στο κέντρο.

Το ανάγλυφο του Ιλισσού

ο συγκλονισμένος γενειοφόρος πατέρας κοιτάζει την 'απουσία' του λατρεμένου γιου του, φέρνοντας το δεξί του χέρι στο γένι σε μια χειρονομία περίσκεψης και θλίψης. Τον βλέπει ακόμη μπροστά του, αλλά ξέρει πως δεν είναι αλήθεια. O γυμνός νέος με σταυρωμένα πόδια, είναι ο Ιλισσός, που κοιτάζει μπροστά στο κενό.  Το μικρό κυρτό ρόπαλο (λαγωβόλον) που κρατάει και το κυνηγετικό σκυλί πίσω του φανερώνουν ότι είναι κυνηγός. Ο αγαπημένος του σκύλος μυρίζει ακόμη έντονα το πάτωμα, αναζητώντας τον. Αριστερά του ένας μικρόσωμος υπηρέτης θρηνεί απαρηγόρητος, με το κεφάλι ακουμπισμένο στα χέρια του, σε στάση εμβρύου.
Επιτύμβια στήλη (340 πΧ) από πεντελικό μάρμαρο, που βρέθηκε στην κοίτη του Ιλισσού. Ένα αριστούργημα του Σκόπα (;), που σώζεται χωρίς το αρχιτεκτονικό του πλαίσιο.


Η Ηγησώ

Κάτω αριστερά η θλιμμένη Ηγησώ, η κόρη του Προξένου (όπως μας πληροφορεί η επιγραφή), μια Αθηναία ευγενικής καταγωγής, που κοιτάζει για τελευταία φορά το αγαπημένο της περιδέραιο, εκείνο που φορούσε όσο ζούσε και δεν θα ξαναφορέσει ποτέ πια. Η πιστή της θεραπαινίδα όρθια αριστερά, κρατάει ανοιχτή την κοσμηματοθήκη. Έργο του Καλλίμαχου από πεντελικό μάρμαρο, που βρέθηκε στον Κεραμεικό (τέλη 5ου πΧ).

       

Επάνω δεξιά, σε στήλη από πεντελικό μάρμαρο (350-325 πΧ), που βρέθηκε κοντά στην Ομόνοια, η νεκρή καθιστή σε σκαμνί, με ένα συλλογισμένο κορίτσι πίσω της και μια πέρδικα να τσιμπολογάει στο πάτωμα (αριστερά κάτω από το κάθισμα της), σε εγκάρδιο αποχαιρετισμό, με τρυφερό  κράτημα από τον καρπό, συνομιλεί με την προσφιλή της συγγενή (η ζωντανή όρθια δεξιά της).    

Η στήλη του Αριστοναύτη


Ο Αθηναίος μαχόμενος πολεμιστής (γιος του Αρχεναύτου, από τις Αλές), που πέθανε άγαμος, απεικονίζεται με πλήρη εξάρτηση (θώρακα, κράνος και ασπίδα στο αριστερό χέρι) και τη χλαμύδα να ανεμίζει πίσω του. Νευρώδες σώμα και δραματική έκφραση. Στο δεξί χέρι, που έχει σπάσει, κρατούσε ξίφος. Βρίσκεται στο πεδίο της μάχης, όπως φαίνεται από το ανώμαλο έδαφος στο οποίο πατάει και είναι η στιγμή της μάχης σώμα με σώμα, όταν οι πολεμιστές έχουν αφήσει τα δόρατα και πολεμούν με τα ξίφη. Μόνο τα γυμνά του πόδια φανερώνουν ότι ο εικονιζόμενος δεν βρίσκεται πλέον στον κόσμο των ζωντανών. 

Πρόκειται για  άγαλμα τοποθετημένο μέσα σε ναΐσκο (κι όχι ανάγλυφο), ένα από τα τελευταία αττικά επιτύμβια, έργο πιθανότατα του μεγάλου γλύπτη Σκόπα από την Πάρο, φιλοτεχνημένο γύρω στο 320 π.Χ. 

Δεν θα ξεχάσουμε  ακόμη να δούμε ένα έργο του 350-325 πΧ, που βρέθηκε τον 19ο αιώνα κοντά στο Δίπυλο, κατά τη διάνοιξη της οδού Πειραιώς, τον επιτύμβιο ναΐσκο του 

Προκλή και του Προκλείδη

Προσέξτε την εκπληκτική χειραψία του νεκρού πατέρα  Προκλή (γιος του Παμφίλου), με το γιο του Προκλείδη, υπό το απλανές βλέμμα της γυναίκας του Αρχίππης (κόρης του Μειξιάδη από την Αιγιλία, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή, στον υπέροχο ναίσκο  του οικογενειακού τους τάφου.

Δεξιά λεπτομέρεια της χειραψίας. 




Ο  ναΐσκος του Ιεροκλέους

Ένας ώριμος, γενειοφόρος άνδρας στηριγμένος σε βακτηρία και μια νεαρή γυναίκα δίνουν σιωπηλά τα χέρια, ενωμένοι και μετά θάνατον. Η ξεχωριστή ομορφιά της γυναίκας με τα λεπτά χαρακτηριστικά, τη λυγερή κορμοστασιά και την κομψότητα της στάσης παραπέμπει σε αγάλματα του Πραξιτέλους. Ανήκει σε επιτύμβιο ναΐσκο από τον ταφικό περίβολο του Ιεροκλέους. Η αετωματική επίστεψη με τα ονόματα των νεκρών, Ιέρων, γιος του Ιεροκλέους, από τον Ραμνούντα και Λυσίππη, βρίσκεται στον Ραμνούντα. Εκεί βρίσκεται επίσης και η βάση του ναϊσκου με επίγραμμα, στο οποίο γίνεται αναφορά στον Ιέρωνα και στα τέσσερα αδέλφια του (που πέθαναν πριν από αυτόν).

Επιτύμβιο ανάγλυφο από πεντελικό μάρμα-ρο (325-300 π.Χ), που βρέθηκε στον Ραμνούντα Αττικής.

Θα κλείσουμε με ένα ακόμη εξαιρετικό έργο, μια ακόμη θαυμάσια επιτύμβια στήλη από παριανό μάρμαρο (βρέθηκε στην Πάρο το 1775), που παριστάνει ένα μικρό κορίτσι, να δίνει τον τελευταίο χαιρετισμό στα αγαπημένα του περιστέρια.

Το ένα κουρνιάζει στο αριστερό της χέρι, κρατημένο απαλά και τρυφερά από τα πόδια, ενώ το άλλο το έχει φέρει τόσο κοντά της, που σχεδόν τη φιλάει στο στόμα.

Το κορίτσι σκύβει το κεφάλι και κοιτάζει με ασυνήθιστη σοβαρό-τητα.

Η έκφραση του είναι μεν γαλήνια, αλλά πολύ έντονη. 

Αυτό ήταν παιδιά, τελειώσαμε για σήμερα, οπότε μπορούμε να πιούμε ένα ακόμη εσπρεσσάκι οι θεριακλήδες, στο όμορφο υπαίθριο κυλικείο, στον κήπο του Μουσείου και ... να κάνουμε κι ένα τσιγάρο, που λέει ο λόγος. Αν πάλι το έχετε κόψει, ακόμα το καλύτερο, καθίστε απλά και χαλαρώστε.

Νοιώθετε τις μπαταρίες σας γεμάτες;

Αν ναι, όλα καλά !

επίλογος

Η σύντομη επίσκεψη μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο μπορεί να τελείωσε, αλλά μιλώντας για ταφικά ανάγλυφα, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε κάποια ακόμη από τα ομορφότερα, που βρίσκονται όμως αλλού. Κάποια από αυτά θα μπορούσατε να δείτε στο μικρό, αλλά πολύ ενδιαφέρον Αρχαιολογικό Μουσείο του Κεραμεικού, όπως πχ την υπέροχη γιαγιά (μαμή) Αμφαρέτη (430 πΧ), που πενθεί για το θάνατο της, αλλά και για το νεκρό εγγόνι της (παιδί της κόρης της),  με το παρακάτω θρηνητικό επιστύλιο επίγραμμα:  

'το παιδί έχω εδώ της κόρης μου το αγαπημένο, που στα γόνατα μου κράταγα 

όταν ζωντανοί βλέπαμε το φως του ήλιου και τώρα νεκρό το κρατώ εγώ η νεκρή'

και για να μην ξεχνάμε και τα ολίγα αρχαία ελληνικά μας, ας δούμε και το κείμενο: 

"Τέκνον εμής θυγατρός τοδ' έχω φίλον, όμπερ οτ' αυγάς όμμασιν ηελίο ζώντες εδερκόμεθα, 
έχον εμοίς γόνασιν και νυν φθίμενον φθιμένη 'χω"

Στο υψωμένο δεξί της χέρι κρατάει ένα ειδώλιο πουλιού, παιχνίδι για το εγγόνι της. 

Πως είπατε; 

Δεν το είδατε ακόμη; 

Έλα παιδιά, δεν θέλει και πολύ προσπά-θεια: βάλτε  στο κεφάλι ένα φωτοστέφανο, αντί για το ιμάτιο και τελειώσατε! 

Έχετε αμέσως μπροστά σας μια υπέροχη Παναγία (βρεφοκρατούσα) από τις βυζαντινές μας εικόνες.

Επιφυλάσσομαι, σε επόμενο άρθρο, να σας προτείνω ένα ακόμη όμορφο πρωϊνό, στον Πειραιά αυτή τη φορά και στο Πασαλιμάνι.

Θα απολαύσουμε βέβαια πρώτα τον καφέ μας στην παραλία,  θα δούμε τις βάρκες να κουνιούνται και ... θα μπούμε (για λίγο παιδιά) και στο Αρχαιολογικό του Μουσείο, όπου ανάμεσα σε άλλα ενδιαφέροντα, θα δούμε και την υπέροχη μαρμάρινη επιτύμβια στήλη (στην εικόνα δεξιά) του 4ου αι. πΧ. με τον τελευταίο αποχαιρετισμό

του Ιππομάχου (από τη Σαλαμίνα, που σημαίνει έφιππος) και του νεκρού πατέρα του Καλλία.

Παρατηρήστε την ηρεμία, τη γαλήνη στις κινήσεις,
αλλά και την εμφανή μελαγχολία, τη θλίψη που αποπνέουν.

Αλλά ας πάμε, πριν κλείσουμε, να ρίξουμε μια ματιά και στα ξενιτεμένα μας. Σε εκείνα, που σήμερα εκτίθενται σε μεγάλα μουσεία του εξωτερικού.

Θα χρειαστεί να πάμε ως τη Γερμανία για να θαυμάσουμε την εκπληκτική 'Μνησαρέτη Σωκράτους'  (αριστερά) στο Staatliche Glypothek, τη γλυπτοθήκη δηλαδή του Μονάχου, στην οποία δωρίστηκε το 1910.

Είναι έργο του 380 πΧ, που βρέθηκε στη Βελανιδέζα Αττικής, τη σημερινή Αρτέμιδα (ή Λούτσα).

Η θλιμμένη νεαρή πιστή θεραπαινίδα με την αποθανούσα κυρία της. Διαστάσεις; 83,4 x 163,8 εκατοστά.

Σημειώστε πως Μνησαρέτη ήταν το πραγματικό όνομα της διάσημης εταίρας Φρύνης (ένα προσβλητικό παρατσούκλι, που σημαίνει βατραχίνα) κι ότι Αθηναίοι κάποτε προσέφεραν χρυσό άγαλμα της, έργο του Πραξιτέλη (που την λάτρευε και υπήρξε ο πλέον αφοσιωμένος εραστής της), στους Δελφούς.

Μια τελευταία βόλτα στο Βερολίνο, στο Staatiche Mussen Preussischer Kulturbezitz, Antikensammlyng αυτή τη φορά (ατελείωτο είναι το ρημάδι), για να δούμε τον Θρασέα να αποχαιρετά τη νεκρή σύζυγο του  Ευανδρία.
Βλέμματα αφοσίωσης και σιωπηλή χειραψία αιώνιας αγάπης του ζευγαριού.

θα παραμείνουν ενωμένοι και μετά θάνατον

Ένα τρίτο πρόσωπο στη μέση, μια απελ-πισμένη πιστή θεραπαινίδα, που ακουμπάει το κεφάλι στο δεξί της χέρι σε μια στάση που φανερώνει λύπη, δίνει τον πένθιμο χαρακτήρα της σκηνής, αλλά και την αίσθηση του βάθους στη σύνθεση.

Το πολύ έξεργο ανάγλυφο και η τοποθέτηση των μορφών, ελαφρά διαγώνια μπροστά στις παραστάδες, δημιουργούν την εντύπωση ότι είναι σχεδόν ολόγλυφες. 

ηθικό δίδαγμα

αυτή είναι φίλοι μου η τέχνη ... ο απλούστερος και άλλο τόσο όμορφος τρόπος να μας δείξει τον κοινό μας παρανομαστή. Γιατί άνθρωποι είμαστε παιδιά, όλοι, πλούσιοι και φτωχοί, τότε και τώρα και πάντα ... κι η μόνη μας βεβαιότητα δεν είναι άλλη από τον θάνατο. 

ζούμε ... αγαπάμε, δενόμαστε και ξαφνικά ... μια απώλεια ... προσφιλούς μας προσώπου ...

ένας τελευταίος αποχαιρετισμός και ... μια υπόσχεση ... δεν θα σε ξεχάσω ποτέ ... θα σε θυμάμαι για πάντα !                                                                                                                  

Καλή συνέχεια