Οι λαοί της στέπας (1): Τουρκομάνοι

Οι λαοί της στέπας είναι κυρίως Τουρκομάνοι  (ή Τουρκμένιοι) ημινομάδες, που είναι οι πολυπληθέστεροι, μιλούν τουρανικές γλώσσες και διαχέονται σε μεγαλύτερες εκτάσεις, δημιουργώντας το περίφημο τουρκικό τόξο, που φτάνει από τη δυτική Κίνα (την επαρχία Σινγκ Γιανγκ) ως την Ουγγαρία, αλλά και οι πιο σκληροτράχηλοι Μογγόλοι, εδαφικά περιορισμένοι νομάδες, που μιλούν αλταϊκές γλώσσες. Αριστερά η Ευρασιατική στέπα με το ροζ χρώμα.

Τουρκομάνοι

Είναι κτηνοτρόφοι (εκτρέφουν κυρίως πρόβατα), σουνίτες μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, που μιλούν την τουρκμενική (της τουρκικής ομάδας, της αλταϊκής οικογένειας στην οποία ανήκουν τα τούρκικα, τα ουζμπέκικα και τα αζέρικα). Οι πληθυσμοί τους βρίσκονται σήμερα διασκορπισμένοι, κυρίως στο Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Ιράν, τον Καύκασο, τη Ρωσία και το Αφγανιστάν, αλλά και στην κεντρική Τουρκία, το βόρειο Ιράκ και τη Συρία.

Κοντοί, κρεατοφάγοι, αλλά λιτοδίαιτοι και ολιγαρκείς, ζουν μια απλή, αλλά πολεμική ζωή. Ασυναγώνιστοι ιππείς, τοξότες και πολεμιστές. Λατρεύουν τον λύκο της στέπας και αντιγράφουν τις τακτικές του στον πόλεμο.

Ο σεβασμός και το κοινωνικό στάτους που είχαν οι γυναίκες του Τουρκμενιστάν, οφειλόταν στις υφαντικές τους ικανότητες, που προβάλλονταν την ημέρα του γάμου τους, με το να κοσμούν τις καμήλες και τις σκηνές που φιλοξενούσαν τους καλεσμένους. Τα σχέδια, είναι επαναλαμβανόμενα και κυριαρχεί το παραδοσιακό οκτάγωνο πόδι του ελέφαντα, με κόκκινο χρώμα στο φόντο. Τα χρώματα τους είναι φυτικά, με όλες τις αποχρώσεις του κόκκινου, έως το καφέ της σκουριάς. Οι ονομασίες των εξαιρετικών χειροποίητων χαλιών τους έχουν να κάνουν με τη φυλή που τα παράγει (πχ Yomut), το είδος του σχεδίου (πχ  Hatchli ) ή την πόλη (πχ Bukhara), σαν αυτό της φωτογραφίας.

Απαραίτητες για την επιβίωση των νομάδων, κυρίως για τις μεταφορές, αλλά και για το γάλα, το μαλλί και κρέας τους, οι μεγαλόσωμες και απίστευτα ανθεκτικές στις σκληρές συνθήκες της στέπας καμήλες, 'τα πλοία της ερήμου'. 

Η ασιατική, η βακτριανή καμήλα με τις δυο καμπούρες, έχει ύψος περίπου 2 μ. και πλούσιο τρίχωμα, για να αντέχει το βαρύ χειμώνα στην στέπα και τις έρημους της Ασίας. Έχει ιδιαίτερη αντοχή στο κρύο και τις δύσβατες ορεινές διαδρομές, αλλά σε αντίθεση με την αραβική δρομάδα, δεν αντέχει τη ζέστη και ίσως γι αυτό δεν κατάφεραν οι Μογγόλοι στην μεγάλη τους επέλαση, να κατέβουν νοτιότερα.

Σήμερα στην έρημο Γκόμπι ζουν περί τις 1.000 άγριες βακτριανές (650 στη ΒΔ Κίνα και 350 στη ΝΔ Μογγολία), που κατάφεραν να επιζήσουν από τους λύκους, το κυνήγι, τη βιομηχανική ανάπτυξη και τις 43 πυρηνικές δοκιμές της Κίνας στην περιοχή, πριν από 50 χρόνια, αλλά κινδυνεύουν σοβαρά και από τη γενετική ανάμειξη με τις εξημερωμένες της γύρω περιοχής. Συγκαταλέγονται στα 10 πρώτα θηλαστικά που απειλούνται με εξαφάνιση.

Εκτός από τα σκυλιά και τα άλογα, οι άντρες του Καζακστάν, χρησιμοποιούν παραδοσιακά μέχρι και σήμερα στο κυνήγι τους  και αρπακτικά, εκπαιδευ-μένους χρυσαετούς και γεράκια, που πιάνουν τα θηράματα (λαγούς, γαζέλες ή λύκους). Κάθε χρόνο οργανώνεται γιορτή με επίδειξη του αρχαιότατου αυτού εθίμου. Οι ιερακοτρόφοι της κεντρικής Ασίας ξεπερνούν τους 400.

Η σχέση τους με τα άλογα, απλά δεν περιγράφεται. Ζουν με τα άλογα, τρώνε και κοιμούνται, πολεμούν και μετακινούνται πάνω στα άλογα. Δεν είναι βέβαια τυχαίο πως είναι αυτοί ακριβώς, οι άνθρωποι της στέπας, οι πρώτοι στην ιστορία της ανθρωπότητας, που εξημέρω-σαν τα άλογα (γύρω στο 4.000 π.Χ. στην Ουκρανία).

Δεν έχουν σχέση με την ιδιοκτησία.

(στις γλώσσες τους δεν υπάρχει το ρήμα ‘έχω’). 

Δεν έχουν γραφή (που είναι απόκτημα της γεωργίας) και οι θρησκείες τους (αν και εξισλαμισμένοι) είναι παγανιστικές (λατρεύουν πχ το νερό), ανιμιστικές (πιστεύουν σε νεράϊδες και νύμφες) και σαμανιστικές (μαγεία).

Οι πολλές φυλές τους έχουν ονόματα, όπως Φίνοι (Φιλανδοί), Μαγυάροι (Ούγγροι), Άβαροι, Χαζάροι, Ούνοι κ.α. 

Ζουν στην άγονη, μη καλλιεργίσιμη ζώνη της στέπας, σε ένα τοπίο μεγαλειώδες, αλλά άχαρο, εκτεθειμένοι σε πολύ μεγάλες μεταβολές θερμοκρασίας και μόνιμους σχεδόν δυνατούς ανέμους. Κατανέμονται σε μεγάλες φυλές και φημίζονται για τα υπέροχα χαλιά και τα κοσμήματά τους. Συγκροτήθηκαν σε αυτόνομη ομάδα τον 10^ο αιώνα (ομοσπονδία των Ογούζ). Άριστα εκπαιδευμένοι στον πόλεμο, έμπειροι από τις αδιάκοπες φυλετικές τους συγκρούσεις, συχνά ενώνονταν και λεηλατούσαν τις γύρω γεωργικές περιοχές. Οι επιδρομές τους από τον 11ο ως τον 15ο αι. άλλαξαν το τοπίο των ελληνόφωνων, άλλοτε ακμαιότατων μικρασιατικών περιοχών της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Η παραδοσιακή τους κατοικία είναι το γιούρτ, μια μεγάλη ελαφριά, φορητή και εύκολη στη συναρμολόγησή της κυκλική σκηνή από δέρμα, που στήνεται σε έναν σκελετό από ξύλα. Βρίσκεται συνήθως κοντά σε λίμνη ή κάποιο ρέμα, που δημιουργείται από το χιόνι παρακείμενων βουνών που λιώνει κι εξασφαλίζει το απαραίτητο νερό για μαγείρεμα και πλύσιμο, αλλά και για το πότισμα των ζώων.


Στο κέντρο της υπάρχει ένα μεγάλο ξύλινο στεφάνι, για τον εξαερισμό, που σταθεροποιεί την κατασκευή και καλύπτεται σε κακοκαιρία με ένα μάλλινο φύλλο. Όταν η οικογένεια μετακινείται σε άλλα βοσκοτόπια, το γιουρτ αποσυναρμολογείται εξίσου εύκολα και μεταφέρεται φορτωμένο σε καμήλες. Εσωτερικά ντύνεται με μάλλινο ύφασμα για μόνωση και

καλύπτεται με χειροποίητα πολύχρωμα χαλιά και κιλίμια. Οι κουβέρτες τους τοποθετούνται πάνω σε ξύλινες κασέλες, στις οποίες φυλάσσονται τα ρούχα τους. Εκτός από τα λιγοστά τους έπιπλα για το φαγητό και το τσάι, στη μια πλευρά βρίσκονται τα γυναικεία σκεύη για το μαγείρεμα, την καθαριότητα και την ύφανση και στην άλλη τα αντρικά εργαλεία για τη φροντίδα των ζώων και το κυνήγι. Στις μέρες μας βέβαια δεν λείπει το ραδιόφωνο, ούτε και μια ασπρόμαυρη έστω, μικρή τηλεόραση, ενώ απέξω διόλου απίθανο να δούμε και μια μοτοσυκλέτα.

Τελευταία, και ενώ τα παραδοσιακά πρακτικά γιουρτ εξαφανίζονται σχεδόν στην μακρινή Ανατολή, κάνουν την εμφάνιση τους και γίνονται πια μόδα ... στην 'πολιτισμένη' Δύση. Φθηνές ελαφριές,  και άνετες λυό-μενες καμπίνες, σαν αυτή στη δεξιά photo, ιδανικές λύσεις για εξοχικό ή για το κυνήγι, εμπνευσμένες από ... τη στέπα. Ποιος είπε πως δεν έχει ο καιρός γυρίσματα;