Κομμουνιστικό Μανιφέστο

Μανιφέστο του 

Κομμουνιστικού Κόμματος

Karl Marx (1818-1883)

Friedrich Engels (1820-1895)

Tο ιστορικό πλαίσιο

Το τοπίο έχει ριζικά αλλάξει μετά την Επιστημονική και την Βιομηχανική επανάσταση, την Αμερικανική επανάσταση (το 1776) και την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η εποχή που συντάραξε την Ευρώπη με την Γαλλική επανάσταση του 1789 και τους επακολουθήσαντες Ναπολεόντειους πολέμους έληξε με την εξορία του Ναπολέοντα στην Αγία Ελένη. Στη διάρκεια τους αναπτύχθηκε η συνεργασία των μεγάλων δυνάμεων που εξελίχθηκε το 1815 στην Ιερή Συμμαχία. Καθιερώνεται η  αρχή που κατοχυρώνει το δικαίωμα της επέμβασης με σκοπό την πρόληψη και την καταστολή των επαναστατικών κινημάτων στην Ευρώπη.

Η ηρεμία όμως έμελλε σύντομα να διαταραχτεί με τις επαναστάσεις του 1830, που ήταν φανερό πως αποτελούσαν προοίμια μεγάλων κοινωνικών συγκρούσεων με έντονο ταξικό χαρακτήρα. Ιουλιανή επανάσταση στο Παρίσι, επανάσταση του Αυγούστου στις Βρυξέλλες (ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Βελγίου), επαναστάσεις στην Πολωνία ( το 1846 εναντίον της τριπλής κατοχής και του διαμερισμού της χώρας) και την Ιταλία, που κατεστάλησαν αιματηρά από τα Ρωσικά και τα Αυστριακά στρατεύματα αντιστοίχως. Οι ¨πρώϊμοι ή ουτοπικοί σοσιαλιστές¨ είχαν εκφράσει με τα θεωρητικά τους έργα, αλλά και με την ηρωική τους δράση, τις βασικές έννοιες του σοσιαλισμού. (Φουριέ, Σαιν-Σιμόν, Μπαμπέφ, Προυντόν κλπ) στη Γαλλία, (Λασσάλ, Χέσσ, Γκρύν κλπ) στη Γερμανία (Οουεν, Γκόντουιν, Κίνημα Χαρτιστών κλπ) στην Αγγλία και είχαν οργανώσει παράλληλα μεγάλες εργατικές ενώσεις στην Γερμανία, τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ελβετία.

Στην Αγγλία η αστική επανάσταση που ξεκίνησε τον 17^ο αιώνα (1640), ενώ μετασχηματίζει τη λειτουργία της μοναρχίας και το νομικό υπόβαθρο της οικονομίας, διατηρεί την κυριαρχία του φεουδαρχικού τύπου (βουλή των λόρδων, επαρχιακοί δικαστές σαν κέντρο τοπικής εξουσίας, ¨υψηλές θέσεις¨ στο στρατό και τη διοίκηση κλπ). Χαρακτηρίζεται από την κεφαλαιοποίηση της γαιοπροσόδου, τον μετασχηματισμό  μέρους των φεουδαρχών ευγενών σε τάξη κεφαλαιοκρατική, που στη συνέχεια θα γίνει ο πυρήνας της βιομηχανικής τάξης (και της χρηματιστικής αργότερα) , που προωθεί την διάλυση και  καταστροφή, με εξαιρετικά γρήγορο ρυθμό, του πατριαρχικού τρόπου παραγωγής στην ύπαιθρο. Η κύρια αντίφαση εδώ είναι ανάμεσα σε μερίδες των φεουδαρχών ευγενών. Το σύστημα είναι τριαδικό : μια μικρή μειονότητα μεγάλων γαιοκτημόνων, οι ενοικιαστές γης και μία τεράστια πλειοψηφία εργατών γης. Η εμπορική αστική τάξη , ανεπαρκώς ανεπτυγμένη, παίζει δευτερεύοντα ρόλο, ενώ η αγγλική αγροτιά απουσιάζει σαν κοινωνική δύναμη από την πολιτική ανάπτυξη της χώρας. Στο πολιτικό επίπεδο ακόμα και μετά το 1832, οπότε και ανεβαίνει η αστική τάξη στην ηγεμονία, η εκπροσώπηση της συνεχίζει να είναι καλυμμένη, έμμεση, μέσω των ιδιοκτητών γαιοπροσόδου. Η οικονομική κυριαρχία επί του πολιτικού επιπέδου, δείχνει μια ¨επιφανειακή αποτυχία ¨ στο πολιτικό επίπεδο (όπου εμφανίζεται σαν ¨τυπικά¨ πετυχημένη η Γαλλική επανάσταση). Η διαδικασία της μετάβασης δεν χρειάστηκε την παρέμβαση του Κράτους (κάτι που συνέβη στη Γαλλία και τη Γερμανία). Στον εργατικό χώρο κυριαρχούν οι Χαρτιστές (Καταστατικός Χάρτης του Λαού) το πρώτο οργανωμένο εργατικό κίνημα (από το 1836) που οργανώνει ένοπλη ανεπιτυχή εξέγερση το 1839. Κυριαρχεί ο τρέηντ-γιουνισμός ή οικονομιστικός ρεφορμισμός, από τις συντεχνιακές αντιλήψεις των χαρτιστών και του Ρ. Όουεν, που δίνει την πρωτοκαθεδρία του ταξικού αγώνα στο οικονομικό επίπεδο (συνδικαλιστική πάλη), παραμελώντας την πολιτική πάλη για την κατάληψη της κρατικής εξουσίας.

Στην Γαλλία ο Γιακωβινισμός  είναι παρών μέσα στον ουτοπικό σοσιαλισμό. Εδώ παρατηρείται μια μόλυνση της εργατικής ιδεολογίας και της επαναστατικής θεωρίας από την ειδική ιδεολογία της μικρής παραγωγής, των μικροϊδιοκτητών αγροτών και της μικροαστικής τάξης, κάτω από την αόριστη κάλυψη ενός δημοκρατικού ριζοσπαστισμού. Την εξουσία αναλαμβάνει η ήδη συγκροτημένη αστική τάξη, απαλλοτριώνοντας την αριστοκρατία.

Αναρχοσυνδικαλισμός : κύριος προφήτης του ο Γάλλος θεωρητικός George Sorel, που προτείνει γενική απεργία για την ανατροπή της καπιταλιστικής κοινωνίας (όχι κατάληψη της εξουσίας) και εγκαθίδρυση κοινωνίας χωρίς κυβέρνηση, με οικονομία οργανωμένη σε μικρές παραγωγικές μονάδες ελεγχόμενες από μικρές συντεχνίες ίσων και ελεύθερων μελών.

Στη Γερμανία οι εντυπωσιακές διπλωματικές επιτυχίες και οι στρατιωτικές νίκες της Πρωσίας, της δεκαετίας του 1860 υπό τον Βίσμαρκ, εξασθένισαν την επιρροή της αστικής τάξης στο πολιτικό επίπεδο, παρά την κυριαρχία της στο οικονομικό,  αυξάνοντας το γόητρο και την επιρροή της αριστοκρατίας που ήλεγχε από παράδοση το διπλωματικό σώμα και τις ένοπλες δυνάμεις. Υπονόμευσαν την απήχηση των θεσμών της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού (που απέτυχε να εξασφαλίσει βιώσιμη λύση του Γερμανικού προβλήματος) στην γερμανική κοινωνία, ενισχύοντας την απήχηση των δυναμικών μεθόδων για τη λύση προβλημάτων. Ο τελικός σκοπός έχει περισσότερη σημασία από τα μέσα.

Λασαλισμός : θεωρεί το Κράτος παράγοντα μιας σοσιαλιστικής επανάστασης ¨από τα πάνω¨. Το ζητούμενο εδώ δεν είναι το σπάσιμο του μηχανισμού και των δομών του, αλλά ο εξαναγκασμός του να παίξει το ρόλο του μεσολαβητή τρίτου ανάμεσα στις τάξεις που ανταγωνίζονται. Στο εργατικό κίνημα κυριαρχεί η Σοσιαλδημοκρατία, μεταρρυθμιστικό κίνημα με κοινοβουλευτική δράση και οικονομικά κυρίως αιτήματα. Ο Bernstein προτείνει την ανάγκη αναθεώρησης του μαρξισμού: ο Μάρξ διαψεύστηκε αφού οι ιδιοκτήτες δεν γίνονται λιγότεροι, ούτε οι εργάτες αθλιότεροι και το σύστημα ισχυροποιείται αντί να καταρρέει.

Στη Ρωσία ο Τσαρισμός, ένα απολυταρχικό καθεστώς με πολιτική καθυστέρηση, απαγορευμένη τη δημιουργία κομμάτων, περιορισμένη αστική τάξη με ξένα κεφάλαια (πιστώσεις) και ανίσχυρη πολιτική παρουσία. Κυρίαρχο ζήτημα το αγροτικό. Εδώ ο Αναρχισμός προσπάθησε να ελέγξει τα εργατικά συνδικάτα (όπως και στην Ισπανία και την  Ιταλία). Προσφιλείς τους δραστηριότητες οι τρομοκρατικές ενέργειες, καταστροφές, δολοφονίες κλπ.

Η παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας δίνει τη δυνατότητα εμφάνισης νέων κρατών στα Βαλκάνια μετά από επιτυχημένες επαναστάσεις (Σερβία, Ελλάδα), ενώ η Ρωσία αναλαμβάνει την κηδεμονία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών.

Στην Ιταλία ο χαρισματικός στρατιωτικός ηγέτης Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, καταφέρνει να συμβιβάσει τις φιλοδοξίες του Καμίλο Καβούρ (πρωθυπουργού του Πιεμόντε) και του  Τζουζέπε Μαντσίνι (που ίδρυσε το 1831το κίνημα Giovane Italia), με στόχο την περiπόθητη ενοποίηση. Οι πρώτες απόπειρες αλλαγής γίνονται το 1848, αλλά καταστέλλονται από τους Γάλλους στη Ρώμη και τους Αυστριακούς στο Βορρά. Η ανακήρυξη του Ιταλικού Βασιλείου θα γίνει το 1861 και θα ολοκληρωθεί με  την προσάρτηση της Βενετίας το 1866 και της Ρώμης το 1870. 

 Tο ιστορικό της συγγραφής του

Βρισκόμαστε στις αρχές του 1848, όπου η σοβαρή οικονομική κρίση έχει οξύνει τα προβλήματα, λίγο πριν την επανάσταση που συγκλόνισε την Ευρώπη. Στο Παρίσι αρχικά, με την ανατροπή της Ιουλιανής Μοναρχίας και πήρε σύντομα πανευρωπαϊκές διαστάσεις, με επίκεντρο αυτή τη φορά τις γερμανικές χώρες, όπου ο αστισμός απέτυχε τελικά να επιβληθεί στη πρωσική μοναρχία. Ο νεαρός τότε Μαρξ έχει ήδη μεταναστεύσει από το 1843 στο Παρίσι και έχει δημοσιεύσει στα ¨Γερμανογαλλικά ετήσια χρονικά¨ τις πρώτες του μελέτες ¨Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου¨ και ¨Φιλοσοφικά-οικονομικά χειρόγραφα¨, ενώ το 1846 ιδρύει μαζί με τον Ένγκελς στις Βρυξέλλες την ¨Επιτροπή Κομμουνιστικής Επικοινωνίας¨.

 Από το 1834  έχει εμφανιστεί μια μικρή συνωμοτική ομάδα εκπατρισμένων Γερμανών ριζοσπαστών, που έχει συσταθεί στο εξωτερικό, η ¨Ενωση των καταφρονεμένων¨, που το 1836 μετονομάζεται σε " Ένωση των Δικαίων¨ και μετά το πρώτο συνέδριο της στο Λονδίνο (2-8 Δεκεμβρίου του 1847), θα ονομαστεί Ένωση Κομμουνιστών (Bund Kommunisten). Στο συνέδριο της Ένωσης (στην οποία έχουν πρόσφατα ενταχθεί) ανατίθεται στους Μαρξ και Ένγκελς  η συγγραφή ενός πλήρους θεωρητικού και πρακτικού προγράμματος, σαν πολιτική διακήρυξη της οργάνωσης. Το χρονικό περιθώριο που τους δίνεται είναι μόλις ένας μήνας. Το Μανιφέστο γράφτηκε σε διάστημα λίγων εβδομάδων, μέσα σε ένα χαώδες φάσμα διακινούμενων επαναστατικών ιδεών, όταν ο Μαρξ ήταν 30 ετών, φτωχός  και πλάνης πολιτικός πρόσφυγας στις Bρυξέλλες, εμπνεόμενο από την επερχόμενη επανάσταση που ρητώς προαναγγέλλει και στην οποία αποβλέπει, πολύ αργά όμως για να επηρεάσει ουσιαστικά την τροπή των γεγονότων.

Σαν πρόπλασμα χρησιμοποιήθηκε κείμενο του 1847 με τη μορφή ερωταποκρίσεων του Ενγκελς, με τίτλο Αρχές του Κομμουνισμού. Έγινε μια ουσιώδης αλλαγή (αναβάθμιση) στο περιεχόμενο, με την μετάβαση από την προπαγανδιστική κατήχηση σε έναν πιο σύνθετο και ιστορικά τεκμηριωμένο πολιτικό λόγο, που περιλαμβάνει πέραν της πολιτικής δράσης και ένα πλήρες διάγραμμα της κοινωνικής εξέλιξης και συγχρόνως μία συνοπτική φιλοσοφία της ιστορίας. Η βασική του επιδίωξη ήταν, όπως αναφέρεται άλλωστε και στη σύντομη εισαγωγή, αφ ενός η αποσαφήνιση των στόχων, των απόψεων και των επιδιώξεων της Ένωσης και αφετέρου η απάντηση σε ένα σύνολο συκοφαντιών που είχε αυτή δεχτεί.

Δημοσιεύτηκε αρχικά ανώνυμα στα γερμανικά, με πρωτοβουλία της Ένωσης, τον Φεβρουάριο του 1848 στο Λονδίνο, σε συνέχειες στην Deutsche Londoner Zeitumg, 23σέλιδο. Επανεκδόθηκε αυτοτελές, διορθωμένο 30 σέλιδο τον ίδιο χρόνο. Στη δεύτερη αυτή έκδοση βασίζονται οι μεταγενέστερες ανατυπώσεις του. Μεταφράστηκε σε 6 γλώσσες (η πρώτη στα Σουηδικά) και μόνον το 1850 ο G. Harney φανέρωσε τους συγγραφείς του, προλογίζοντας την πρώτη αγγλική μετάφραση του Μανιφέστου στην εφημερίδα των Χαρτιστών Red Republican. Κατά το διάστημα 1872-1893 οι δύο συγγραφείς του ή μόνον ο Ένγκελς έγραψαν αρκετούς προλόγους και παρατηρήσεις σε νέες εκδόσεις. Μεταφράστηκε στα Ρωσικά το 1869 και στα Γαλλικά το 1872.

Η αποτυχία του επαναστατικού κινήματος το συμπαρέσυρε στη λήθη, για να αποκτήσει αναπάντεχα νέα επικαιρότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1870, όταν έγινε ευνοϊκότερη η πολιτική συγκυρία.

  To φιλοσοφικό υπόβαθρο

Εξεταζόμενος αυστηρά σαν φιλόσοφος ο Μαρξ, εμφανίζει σοβαρά μειονεκτήματα. Υπερβολικά απορροφημένος από τα προβλήματα της εποχής του και πολύ πρακτικός. Δεν έχει καμία σχέση με τον ρομαντισμό (όπως και ο Μπένθαμ). Η πρόθεση του ήταν να είναι πάντα επιστημονικός. Δηλώνει πως η προτίμηση του για τον Σοσιαλισμό και το ότι παίρνει το μέρος του μισθωτού, δεν έγινε για ηθικούς ή ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά γιατί απλά την πλευρά αυτή έχει πάρει η διαλεκτική στην εξ ολοκλήρου ντετερμινιστική της κίνηση. Συχνά όμως εγκαταλείπει τον ήρεμο προφητικό τόνο και υιοθετεί την έντονη προτροπή για ανταρσία. Ενώ δηλώνει άθεος, διατηρεί ένα κοσμικό οπτιμισμό που μόνο ο θεϊσμός μπορεί να δικαιολογήσει.

Συνεχιστής του ορθολογισμού των Ριζοσπαστών Φιλοσόφων (Μπένθαμ). Οπαδός και αναζωογονητής του υλισμού, φανερά επηρεασμένος από την διαλεκτική του Hegel (διαλεκτικός υλισμός), μολονότι βάζει στη θέση των ιδεών τις υλικές συνθήκες, συναρτώντας τον με την ανθρώπινη ιστορία (ιστορικός υλισμός). Ενώ ο  Hegel θεωρεί τα έθνη σαν τα μέσα της διαλεκτικής κίνησης της ιστορίας, o Μάρξ υποκαθιστά τα έθνη από τις τάξεις. Η ταξική πάλη είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας. Πίστευε όπως και ο Hegel σε μια ορθολογική διατύπωση (φόρμουλα), που θα συνόψιζε την εξέλιξη της ανθρωπότητας (τελεολογία).

Στο έντεκα θέσεις περί Φόϋερμπαχ (18450) γράφει : Οι φιλόσοφοι έχουν απλώς ερμηνεύσει τον κόσμο ποικιλοτρόπως. Το πραγματικό έργο όμως είναι να τον αλλάξουμε,  ενώ στην ¨ Αγία Οικογένεια¨ : Η ιστορία δεν πράττει τίποτε, δεν είναι τίποτα άλλο από της πράξεις των ανθρώπων που επιδιώκουν της δικούς της σκοπούς.

  

Μορφή

Κείμενο ανεπανάληπτης εκφραστικής δύναμης, που το καθιστά κλασσικό έργο πολιτικής σκέψης. Κανένα άλλο ιστορικό πολιτικό κείμενο δεν έχει την κοσμογονική δύναμη, την πρωτοτυπία, την τόλμη και την διορατικότητα του Μανιφέστου. Η γραφή του όλο σφρίγος, νεύρο και βιαιότητα, παραπέμπει στη λαμπρή νεανική σταδιοδρομία του Μαρξ σαν πολεμικού συγγραφέα..

Συνθέτει δημιουργικά σε ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο, όπως έλεγε αργότερα απλουστευτικά ο Λένιν, δύο επίπεδα : τη θεωρία (ιστορική γνώση, με εργαλείο τη διαλεκτική του Χέγγελ, και κυρίαρχη κινούσα αντίφαση την πάλη των τάξεων), με την επαναστατική πράξη (πολιτική). Σε αυτή ακριβώς την ιδιάζουσα και δεξιοτεχνική συνύφανση πολιτικής και θεωρίας οφείλεται η τεράστια επιρροή που άσκησε κι ακόμα ασκεί το ολιγοσέλιδο αυτό φυλλάδιο.

Η φρασεολογία «ασυμβίβαστα συμφέροντα», «αναπόφευκτες συγκρούσεις», ¨στρατηγική¨, «τακτική», «ταξικοί σύμμαχοι», «ταξικοί εχθροί», «ταξικοί προδότες» κλπ είναι παρμένοι από τον γιακωβινισμό.

Ανάλυση περιεχόμενου

Κεφάλαιο I - Αστοί και προλετάριοι

Η  πρώτη φράση στο Μανιφέστο είναι : ¨Η ιστορία όλων των μέχρι σήμερα κοινωνιών είναι ιστορία ταξικών αγώνων¨.

Η αντιπαράθεση, ο αδιάκοπος αγώνας καταπιεστή – καταπιεζόμενου (άλλοτε αφανής κι άλλοτε απροκάλυπτος) καταλήγει στη επαναστατική αναδιάρθρωση της κοινωνίας. Η σύγχρονη αστική κοινωνία δεν παραμέρισε τις ταξικές αντιθέσεις, αλλά τις απλούστευσε. Δύο είναι οι κύριες αντιμαχόμενες τάξεις  : Ορθωμένη στα ερείπια της φεουδαρχικής κοινωνίας η αστική τάξη των σύγχρονων καπιταλιστών που έχουν στην κατοχή τους τα κοινωνικά μέσα παραγωγής και εκμεταλλεύονται τη μισθωτή εργασία, με μόνη επιδίωξη το κέρδος. Η μακρά εξελικτική της πορεία, που  έχει τις ρίζες της στους ελεύθερους περίοικους, που προήλθαν από τους δουλοπάροικους του Μεσαίωνα. Η ανακάλυψη και ο αποικισμός της Αμερικής, οι νέες αγορές της Ινδίας και της Κίνας και το αναπτυσσόμενο εμπόριο, έδωσαν τεράστια ώθηση στη ναυσιπλοία,  τις χερσαίες μεταφορές (σιδηρόδρομος) και τη βιομηχανία.

Σταδιακά αυτονομείται πολιτικά και στο τέλος κυριαρχεί οικονομικά και πολιτικά. Επαναστατικός της ρόλος (οδοστρωτήρας) : καταργεί την θεοσέβεια, την φυσική ιεραρχία, τον ιπποτισμό, την αξιοπρέπεια, τις πολιτικές ψευδαισθήσεις, τα σύνορα και τα έθνη, (ολόπλευρες συναλλαγές και αλληλεξαρτήσεις), τις εθνικές παραδόσεις, τη διάκριση ανδρών και γυναικών, επαγγέλματος-λειτουργήματος (όλοι μισθωτοί), υποτάσσει την ύπαιθρο στην πόλη (που γιγαντώνεται), τις υποανάπτυκτες χώρες στις ανεπτυγμένες και την Ανατολή στη Δύση. Όπλο της οι χαμηλές τιμές και η αφθονία και ποικιλία των αγαθών. Μαζί φέρνει φοβερή κινητικότητα, αβεβαιότητα, διαρκή αναδιάρθρωση και τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Μοναδικό της ¨πιστεύω¨ ο εγωϊστικός υπολογισμός και η ωμή χρηματική σχέση. Περιοδικές κρίσεις λόγω υπερπαραγωγής, που δεν λύνονται, αλλά αντιμετωπίζονται με νέες αγορές, εντατικοποίηση της παραγωγής, και καταστροφή κάποιων παραγωγικών δυνάμεων.

και το προλεταριάτο

η τάξη των σύγχρονων μισθωτών εργατών που μη έχοντας στην κατοχή τους κανένα παραγωγικό μέσο είναι αναγκασμένοι να πωλούν την εργατική τους δύναμη για να ζήσουν και βρίσκουν δουλειά μόνον όταν η εργασία τους κάνει το κεφάλαιο να αυξάνεται. Πουλάνε τον εαυτό τους με το κομμάτι, αποτελούν εμπόρευμα, μένουν έκθετοι σε κάθε τροπή του ανταγωνισμού, σε κάθε διακύμανση της αγοράς. ΄Από κοντά τους απομυζούν και τα άλλα τμήματα των αστών : σπιτονοικοκύρηδες, έμποροι, τράπεζες, κλπ. Πρώτη αντίδραση τους η καταστροφή των μηχανών και το κάψιμο των εργοστασίων (επιστροφή στα παλιά). Εργατικές ενώσεις, συνδικαλιστικός συνασπισμός τους, για προάσπιση του μισθού και βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Οργάνωση σε τάξη, πολιτικό κόμμα.

Οι άλλες τάξεις των μικρομεσαίων είναι συντηρητικές αφού προσπαθούν απλά να περισώσουν κάτι.

Κλείνει με τη φράση : η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι αναπόφευκτες.

Κεφάλαιο II - Προλετάριοι και κομμουνιστές

Οι κομμουνιστές, είναι το πιο προωθημένο και αποφασισμένο τμήμα των εργατικών κομμάτων και  διαφέρουν από τα άλλα κόμματα : 1) στον διεθνισμό, 2) στο ότι υποστηρίζουν σε κάθε περίπτωση το συμφέρον του προλεταριάτου (αλληλεγγύη). Συνοπτικά η θεωρία τους : Κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας.

Εδώ οι συγγραφείς επιχειρούν να ανασκευάσουν τις μομφές που τους αποδίδονται από την αστική τάξη περί κατάργησης της ελευθερίας, της θρησκείας, της ηθικής,  των οικογενειακών σχέσεων και του γάμου. Ξεκαθαρίζουν μια σειρά από θέσεις (κοινές για όλα τα κράτη , παρά τις επιμέρους ιδιαιτερότητες) όπως: εθνικοποιήσεις τραπεζών - μεταφορικών μέσων - γης, κατάργηση κληρονομικού δικαιώματος, δωρεάν δημόσια εκπαίδευση. Οι κομμουνιστές με τον αγώνα τους θα καταργήσουν τις ταξικές αντιθέσεις και τις τάξεις, άρα και τη δική τους κυριαρχία.

Κεφάλαιο III - Σοσιαλιστική και Κομμουνιστική Γραμματεία

Αποτελεί τυπολογία της πολιτικής ιδεολογίας, που με τις κατάλληλες αναγωγές συνιστά  περιγραφή κάθε πολιτικής ιδεολογίας κάθε εποχής (μπορούμε να εντοπίσουμε διαχρονικούς τύπους συμπεριφοράς). Δεν μιλάει για ανεξάρτητο κόμμα , αλλά για υποστήριξη των καλύτερων κομμάτων σε κάθε κράτος. Τάσσεται υπέρ της συνεννόησης και συνεργασίας όλων των δημοκρατικών κομμάτων στον κόσμο. Διακηρύσσει ανοικτά την ανάγκη βίαιης ανατροπής τους συστήματος. Αναφέρεται κριτικά στις τρέχουσες ιδεολογίες, που είναι κυρίως ο συντηρητισμός και ο ουτοπικός σοσιαλισμός

Ο φεουδαρχικός (χριστιανικός) σοσιαλισμός. Η αριστοκρατία, μαζί με τους παπάδες, μάχεται τον μισητό νέο ανταγωνιστή της, παραβλέποντας τάχα τα συμφέροντα της,  υποστηρίζοντας πως η δική τους εκμετάλλευση ήταν προτιμότερη, προφητεύοντας τα δεινά που περιμένουν τον λαό. 

Ο μικροαστικός σοσιαλισμός είναι αντιδραστικός και ουτοπικός, αφού πρεσβεύει την πατριαρχική οικονομία στην ύπαιθρο και συντεχνιακή οργάνωση στη βιοτεχνία.

Ο γερμανικός ¨αληθινός¨ σοσιαλισμός είναι μια ρυπαρή μικροαστική φιλολογία.

Για τον συντηρητικό ή αστικό σοσιαλισμό θεωρούν πως o Όουεν και o Φουριέ, ήταν επαναστάτες στον καιρό τους, αλλά οι μαθητές τους είναι αντιδραστικοί. Τα κριτικά στοιχεία στα κείμενα τους  συνεισέφεραν στην διαφώτιση των εργατών. οι προτάσεις τους έχουν χαρακτήρα ακραιφνώς ουτοπικό. απορρίπτουν ως αχρείαστη κάθε πολιτική και ιδίως επαναστατική δράση, προπαγανδίζοντας την πρακτική εφαρμογή των κοινωνικών τους σχεδίων δια της ειρηνικής οδού.

Κεφάλαιο IV - Η στάση των κομμουνιστών απέναντι στα διάφορα κόμματα της αντιπολίτευσης

Το τελευταίο και πολύ σύντομο κεφάλαιο του Μανιφέστου, όπου καθορίζεται η σχέση των κομμουνιστών με τα ήδη συγκροτημένα εργατικά κόμματα στη Γαλλία, την Ελβετία, την Πολωνία και τη Γερμανία. Καθορίζει σαν κύριο ζήτημα που έχουν χρέος να προβάλλουν οι κομμουνιστές, εκείνο της ιδιοκτησίας. Προβλέπει την αστική επανάσταση, που θα είναι το άμεσο προανάκρουσμα της προλεταριακής επανάστασης, στη Γερμανία όπου οι συνθήκες είναι ωριμότερες και το προλεταριάτο πιο εξελιγμένο. Διακηρύσσει ανοιχτά την πρόθεση για βίαιη ανατροπή της κοινωνικής τάξης και κλείνει με την πρόταση, κάλεσμα υπέρ της προλεταριακής επανάστασης : ¨προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε¨.

Οι άρρητες δεσμεύσεις

Δεν θίγει καθόλου το πρόβλημα του κράτους (το ρόλο του στην ιστορία, την πολιτική ζωή ή την κατάκτηση της εξουσίας). Οι πολιτικές διαστάσεις της επαναστατικής δράσης θα προσδιοριστούν με ακρίβεια αργότερα από τον Λένιν.

Δεν ζητάει δημιουργία αυτόνομου κόμματος, αλλά αναφέρεται στη συμπαράταξη των κομμουνιστών με τα κοινωνικά δημοκρατικά κινήματα και τα σοσιαλιστικά κόμματα, θέτοντας ως κύριο το ζήτημα της ιδιοκτησίας και τη μη απεμπόλιση της δικής τους προοπτικής μετά την επίτευξη των πρώτων στόχων.

 Δεν θίγει το θέμα της κομματικής οργάνωσης.

Η μετά το Μανιφέστο εποχή

Η θεωρητική προεξόφληση της πορείας των ιστορικών γεγονότων οδήγησε πολλούς σοσιαλδημοκράτες  σε παθητική αναμονή και απραξία, ενώ ο ίδιος ο Μάρξ  είχε πρόθεση για πιο ενεργητική ανάγνωση θεωρώντας πως η πορεία μπορεί να επιταχυνθεί, αν πάρει το προλεταριάτο την υπόθεση στα χέρια του. Οι επαναστάσεις του 1848 επιβεβαίωσαν τις προειδοποιήσεις του Μάρξ για επικείμενες πολιτικές αναταραχές, αλλά έφεραν στο φως την  αδυναμία των εργατικών διαμαρτυριών και την ισχύ του εθνικισμού

Σχεδόν ταυτόχρονα με την έκδοση του Μανιφέστου ξεσπά επανάσταση στη Βιέννη (Μάριος του 1848), που αναγκάζει τον Μέττερνιχ να καταφύγει έντρομος στην Αγγλία, ενώ νέα εξέγερση μετά από ένα δίμηνο αναγκάζει την αυτοκρατορική εξουσία να συγκαλέσει αμέσως Εθνοσυνέλευση. Στο Βερολίνο ξεσπούν άγριες οδομαχίες με τα πρωσσικά στρατεύματα, που εξαναγκάζουν κι εκεί την σύγκλιση Εθνοσυνέλευσης. Στη Γαλλία ξεσπά νέα επανάσταση και ανακηρύσσεται η Β΄ Γαλλική Δημοκρατία. Στην Ιταλία ο Γκαριμπάλντι με το εθελοντικό του σώμα απωθεί τους Αυστριακούς από το Μιλάνο και τη Βενετία, ενώ μεγάλες εξεγέρσεις ακολουθούν και στην Ουγγαρία και την Πράγα.

Στο αναμεταξύ οι Μαρξ και Ένγκελς συνεχίζουν κάτω από δύσκολες συνθήκες τον αγώνα τους αλλά και την συγγραφή και δημοσίευση των άρθρων τους στη ¨Νέα Εφημερίδα του Ρήνου¨, μέχρι το 1864 οπότε και ιδρύεται στο Λονδίνο η Διεθνής Εργατική Ενωση (Α΄Διεθνής), γραμματέας της οποίας για την Γερμανία αναλαμβάνει ο Μαρξ. Το 1858 δημοσιεύει τη ¨Κριτική της Πολιτικής  Οικονομίας¨ και το 1867 τον πρώτο τόμο του ¨Κεφαλαίου¨. Η παρισινή κομμούνα του 1871 πνίγεται στο αίμα, ενώ έχουμε επιτυχείς συνταγματικές, αστικές επαναστάσεις στην Πορτογαλία, την Ελλάδα και την Κωνσταντινούπολη. Θα πρέπει να περιμένουμε 70 περίπου χρόνια από τη συγγραφή του Μανιφέστου, για να δούμε την πρώτη πετυχημένη σοσιαλιστική επανάσταση, στη Ρωσία του 1917 (σε λάθος χώρα και λάθος εποχή).

    Βιβλιογραφία

Hal Draper, The Adventures of the Communist Manifesto, Centre for Socialist History, Berkeley 1994.

Tucker, Robert C. (ed.), The Marx-Engels Reader. New York: W.W. Norton & Company, 1978.

Bert Andréas, Le Manifeste Communiste de Marx et Engels, Histoire et Bibliographie 1848-1918, Feltrinelli, 1963.

Ellen Meiksins Wood, Milano, The Communist Manifesto after 150 years, in,  Monthly Review, vol. 50, No 1, Mai 1998.

Harry Magdoff, A Note on the Communist Manifesto in,  Monthly Review, vol. 50, No 1, Mai 1998.

Paul M. Sweezy, The Communist Manifesto Today in,  Monthly Review, vol. 50, No 1, Mai 1998.

Richard Schmitt, Introduction to Marx and Engels: A Critical Reconstruction, New York, Westview Press, 1987

Franz Mehring, Karl Marx: The Story of His Life. Edward Fitzgerald - transltr, Ann Arbor, University of Michigan Press, 1962.

Roman Szporluk, Communism and Nationalism: Karl Marx Versus Friedrich List, New York Oxford, Oxford University Press, 1991

Για την εργασία χρησιμοποιήθηκε η ελληνική έκδοση, από την  Νεφέλη, Αθήνα 2002,

σε μετάφραση Κ. Κουτσουρέλη.