Συστημική Οικογενειακή Αναπαράσταση

Η Συστημική Οικογενειακή Αναπαράσταση (ΣΟΑ) είναι ένα βιωματικό ψυχοδυναμικό θεραπευτικό εργαλείο, που αντλεί τις τεχνικές της από πολλές θεραπευτικές προσεγγίσεις και μας επιτρέπει να επιστρέψουμε στις ρίζες μας και να απελευθερωθούμε από καταστάσεις που μας δυσκολεύουν στο παρόν. 

Στηρίζεται στην παραδοχή ότι ο καθένας μας συνδέεται άρρηκτα με τα συστήματα στα οποία ανήκει, τα οποία επηρεάζει και επηρεάζεται από αυτά, καθώς και από τη νομοτέλεια που τα διέπει. 

Όταν ένα οποιοδήποτε σύστημα, όπως το οικογε-νειακό, διαταραχτεί (όταν π.χ. ένα μέλος του παραγκωνιστεί ή επιφορτιστεί με ευθύνες που δεν του ανήκουν), τότε η ανισορροπία προκαλεί προβλήματα, που μεταφέρονται αλυσιδωτά από γενιά σε γενιά, βαραίνοντας τους απογόνους, χωρίς οι ίδιοι να μπορούν να διακρίνουν την αιτία και τη φύση τους.
Ο Bert Hellinger, που την δημιούργησε, την ονόμασε ‘βραχεία θεραπεία’ ή ‘βοήθεια’. 

Η ΣΟΑ αποτελεί ένα ‘όχημα’, που μεταφέρει με διακριτικότητα και ταυτόχρονα με εκπληκτική διεισδυτικότητα τον ενδιαφερόμενο στους βασικούς κανόνες, στις ‘τάξεις’ της ζωής και της ύπαρξης, στην μοναδική θέση που αναλογεί στον καθένα μας, στα συστήματα που μας περιέχουν και τα περιέχουμε, δηλ. στην οικογένεια, το έθνος, τον πολιτισμό, το σύμπαν.

"Οι άνθρωποι έχουν μιαν ισχυρή τάση να χρησιμοποιούν τη δύναμή τους για να μένουν στα προβλήματά τους και να αποφεύγουν τις λύσεις. Αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι τα ψυχολογικά προβλήματα, η δυστυχία ή τα συμπτώματα μας δίνουν μιαν εσωτερική επιβεβαίωση ότι μας επιτρέπεται να συνεχίσουμε να ανήκουμε στην ομάδα μας.

Ο πόνος είναι η απόδειξη που χρειάζεται η παιδική μας ψυχή, ότι δεν είμαστε ένοχοι αναφορικά με την οικογένειά μας. Διασφαλίζει και προστατεύει το δικαίωμα που έχουμε να ανήκουμε στην οικογένειά μας. Κάθε δυστυχία, που προκαλείται από κάποια συστημική εμπλοκή, συνοδεύεται από την βαθιά ικανοποίηση που παρέχει η γνώση του ότι ανήκουμε. 

Συνεπώς η εύρεση λύσεων στα προβλήματά μας είναι απειλητική και δυσάρεστη. Ενέχει τον βαθύτερο φόβο του να χάσουμε την ιδιότητά μας να ανήκουμε, ενέχει συναισθήματα ενοχής και προδοσίας, την αίσθηση ότι χάνουμε την εύνοια και την νομιμοφροσύνη μας στην ομάδα όπου ανήκουμε.

Όταν ψάχνουμε για μια λύση, φανταζόμαστε ότι παραβιάζουμε τους οικογενειακούς κανόνες, που μέχρι τώρα υπακούαμε και νοιώθουμε ένοχοι. Η λύση και η ευτυχία φαίνονται επικίνδυνες, επειδή πιστεύουμε ότι θα μας οδηγήσουν στη μοναξιά". Μπερτ Χέλλινγκερ

Πως γίνεται 

Η Αναπαράσταση μπορεί να γίνει σε ατομικό επίπεδο (με φιγούρες) ή πολύ πιο αποτελεσματικά σε ομαδικό με γκρουπ. Τα μέλη της ομάδας είναι προτιμότερο να μην γνωρίζονται μεταξύ τους και η πληροφορία που θα δώσει ο καθένας για το άτομό του όσο το δυνατόν λιγότερη. Εκείνος που θέτει στην ομάδα ένα δικό του αίτημα (περιληπτικά) κάθεται δίπλα στο συντονιστή και η ομάδα τίθεται στην υπηρεσία αυτού που «εργάζεται». 
Στη συνέχεια επιλέγονται, μέσα από την ομάδα, οι συμμετέχοντες που πρόκειται να εκπροσωπήσουν τα μέλη του δικού του συστήματος. Οι εκπρόσωποι, παρότι γνωρίζουν ελάχιστες πληροφορίες για εκείνους που εκπροσωπούν, συντονίζονται με αυτό που ο Hellinger ονομάζει "Συστημική Ψυχή", με αποτέλεσμα να νιώθουν και να ενεργούν όπως εκείνοι, αποκαλύπτοντας τις κρυφές δυναμικές που διέπουν τις σχέσεις τους. Αν και ο μηχανισμός της μεταβίβασης δεν είναι γνωστός, ο Χέλλινγερ δήλωνε πως δεν τον απασχολεί η εξήγηση του φαινομένου, του αρκούσε ότι λειτουργεί. Έτσι, έρχεται στην επιφάνεια η παθολογία του συστήματος, και, με τη βοήθεια του συντονιστή, αποκαθίσταται η Τάξη και μοιράζονται σωστά οι ευθύνες. Τότε πια ο θεραπευόμενος είναι σε θέση να ακολουθήσει τη δική του πορεία, χωρίς την επώδυνη κληρονομιά του παρελθόντος.

Σε τι μπορεί να βοηθήσει

Μέσα από τις Συστημικές Αναπαραστάσεις (family constelations), μπορούν να αντιμετωπιστούν προβλήματα που αφορούν το άτομο, το ζευγάρι ή την οικογένεια, διλήμματα ή επαγγελματικά θέματα, όπως και ψυχικές και σωματικές ασθένειες, που έχουν τις ρίζες τους σε άλυτες διαγενεαλογικές συγκρούσεις.

 Ας υποθέσουμε ότι ένας άντρας  έχει συγκρούσεις με την σύντροφο του. Ο συντονιστής ζητά από τον άντρα αυτό να επιλέξει έναν αντιπρόσωπο για τον εαυτό του και έναν για την γυναίκα του. Έτσι δύο αντιπρόσωποι από την ομάδα, διαλέγονται για το ζευγάρι και μπαίνουν στους αντίστοιχους ρόλους. Μέσα από τις κινήσεις τους οδηγούμαστε στο ψυχικό πεδίο του συστήμα-τος αυτού και στις ρίζες της δυσαρμονίας.

Σύμφωνα με το βίωμα των αντιπροσώπων που εκφράζουν τις δυναμικές του συστήματος του ζευγαριού, και με παραινέσεις από την μεριά του συντονιστή, το πεδίο μας κατευθύνει προς την λύση.

Τα αποκλεισμένα πρόσωπα

Η έλλειψη αποδοχής μας υποχρεώνει κάποτε να αποκλείουμε κάποια άτομα από τα συστήματά μας, δημιουργώντας έτσι ψυχικά κενά. Η δυσκολία να αποδεχτούμε οτιδήποτε είναι διαφορετικό από εμάς και τα θέλω μας, μας φέρνει στην θέση να απομακρύνουμε από κοντά μας παιδιά με διαφορετικότητα, γονείς με συμπεριφορές ή στάσεις ζωής που δεν μας ταιριάζουν, κρίνουμε με αυστηρότητα οτιδήποτε δεν συμβαδίζει με τα δικά μας πλαίσια και απομακρύνουμε (απορρίπτουμε) ή δεν αναγνωρίζουμε, άτομα και καταστάσεις. Ο καθένας όμως, έχει τα ίδια δικαιώματα στην ροή της αγάπης.

Το παιδί που δεν αφήσαμε να γεννηθεί (έκτρωση) ή το παιδί που δεν γεννήθηκε για κάποιον λόγο, ο γονιός με την συμπεριφορά που κρίναμε ως απρεπή ή βλαπτική και τον αποκλείσαμε, ο σύντροφος (πρώην ή νυν) που για όποιον λόγο απομακρύναμε και απομονώσαμε, ο συγγενής έναντι του οποίου εξασκήσαμε την κριτική μας ιδιότητα και τον αποκλείσαμε από το σύστημα, ο όποιος συνάνθρωπος στον οποίο κάνοντας μια επιζήμια ή επιβοηθητική πράξη αποκομίσαμε όφελος ανανταπόδοτο, κάποιος πρόωρα θανών ή ένα άτομο που από τον πόνο μας δεν αναφέρουμε καν, όλα αυτά τα άτομα εμπλέκονται με την ροή της αγάπης στο σύστημά μας και δικαιούνται μια θέση σε αυτό. Αποκλείοντας οποιοδήποτε από αυτά, διακόπτουμε την ροή της αγάπης και υφιστάμεθα τις συνέπειες. Φυσικά πολλές φορές δεν το κάνουμε συνειδητά. Γιαυτό εξάλλου τις περισσότερες φορές είναι (αν όχι αδύνατον) τουλάχιστον δύσκολο, να συνειδητοποιήσουμε τι πάει στραβά και πώς να το διορθώσουμε.

Η ολοκλήρωση της Αναπαράστασης 

Η ολοκλήρωση της θα πρέπει να συντελείται στον ύψιστο βαθμό της δυναμικής της και όταν νιώθουμε πως έχει επέλθει μια αρμονία στο σύστημα του αιτούντα.

Μετά την ολοκλήρωση της Αναπαρά-στασης δεν είναι σκόπιμο να συζητηθεί το όλο θέμα με εκείνον που την 'έστησε', ούτε αμέσως ούτε και για ένα ικανό χρονικό διάστημα (ας πούμε 1 μήνα), για να μην εκτονωθεί γρήγορα η δυναμική που προέκυψε, να μην χαθεί εύκολα η ενέργεια, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει εσωτερικά και να φέρει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. 

Η Αναπαράσταση με ένα βιωματικό και ανατρεπτικό χαρακτήρα, λειτουργεί με την θέαση του θέματος που  μας απασχολεί από ένα υψηλότερο μέρος. Σε αυτόν τον τόπο  υπάρχει μια άλλη οπτική,  διαφορετική πολλές φορές από αυτήν που έχουμε στο νου μας. Αυτή η οπτική,  μας οδηγεί με γνώμονα την αγάπη, στην λύση της αγωνίας μας, στην υγεία, στην αυτοπραγμάτωση μας. 

Η λύση

"Αυτό που μένει από τη θεραπεία είναι ένα συναίσθημα φυλακτό, μια ασπίδα προστασίας από τις οδυνηρές περιστάσεις της ζωής". Χ. Κατάκη 

Το 'μαγικό' με την ΣΟΑ είναι πως όταν ένα μέλος του συστήματος μετατοπιστεί, αλλάξει θέση στην οικογενειακή σκακιέρα, εκτός από τη δική του ανακούφιση (την απελευθέρωση του δυναμικού του) παρατηρείται άμεσα και αναπόφευκτα αλλαγή σε όλο το σύστημα.

Ελευθερία και δέσμευση

η υποταγή στην τάξη δεν είναι περιορισμός

αλλά αντίθετα υποστηρίζει την ελευθερία και τη ζωή. Όπως συνήθιζε να λέει ο Χέλινγκερ: "το να κολυμπάς σε ορμητικό ποτάμι αντίθετα στο ρεύμα είναι αυτοκτονία, ενώ το να κολυμπάς σύμφωνα με το ρεύμα, κάτι που δείχνει σοφία και ταπεινοφροσύνη, σου δίνει τη δυνατότητα ελιγμών".

Και για να το πούμε λίγο διαφορετικά, μέσα από τα λόγια μιας σπουδαίας ελληνίδας ψυχοθεραπεύτριας, της κυρίας Κατάκη: μέσα από αυτή την ενορχηστρωμένη διαδικασία μαθαίνεις ότι,

την πραγματική ελευθερία τη βρίσκεις μέσα από τις δεσμεύσεις σου

Βιβλιογραφία

Μια περιεκτική περιγραφή της μεθόδου, τόσο σαν κοσμοθεωρία, όσο και σαν θεραπευτική εφαρμογή, μπορείτε να βρείτε  στο βιβλίο : 

Η Κρυφή Συμμετρία της Αγάπης, Αναπαράσταση των Ανθρωπίνων Συστημάτων: Εμπλοκές και Λύσεις, Bert Hellinger, G. Weber και H. Beaumont, Εκδόσεις Κλωθώ, Αθήνα 2002 ή εκδόσεις MEDICUM, Αθήνα 2002 .

τίτλος πρωτοτύπου: 'Love΄s hidden symmetry', What makes love work in relationships, 1998 by Zeig, Tucker & Co.

σχόλιο:

Αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι η ΣΟΑ, όπως άλλωστε και οποιοδήποτε άλλη μορφή ψυχοθεραπείας ή ανθρώπινης δραστηριότητας εν γένει, δεν 'βγαίνει' πάντα,  δεν δίνει λύση. Κάποτε το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πενιχρό, έως και ανύπαρκτο. Ο λόγος; Δεν είναι πάντα ορατός. Μπορεί να φταίει ο συντονιστής ή η μέθοδος, μπορεί να φταίει η ομάδα, εκείνος που 'στήνει' την αναπαράστασή του, όλοι μαζί ή κανένας τους. 

Ξέρετε οι πολύπλοκες διαδικασίες είναι λίγο σαν το ψάρεμα. Τη μια μέρα μπορεί να γυρίσεις πίσω άπραχτος, την άλλη με λαυράκι. Ο ψαράς θα πείτε είναι ο ίδιος, όπως  και το καλάμι, το αγκίστρι και το δόλωμα. Τότε πως εξηγείτε η διαφορά; Η αλήθεια είναι πως τίποτα δεν είναι ίδιο και τίποτα δεν είναι τόσο απλό, όσο μας φαίνεται. Δεκαετίες στην εκπαίδευση, ένα πράγμα είδα. Μπαίνεις κάθε μέρα, επί χρόνια ολόκληρα, σε 4-5 τμήματα και κάνεις μάθημα στις ίδιες τάξεις. Τη μια αυτό που θα συμβεί είναι μαγικό, την άλλη μέτριο, την τρίτη απαράδεκτο. Το νιώθεις κι εσύ και οι άλλοι και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα γι αυτό. Δεν ψάχνεις από ένα σημείο και μετά το γιατί. Λες απλά, ότι συμβαίνει (και στις καλύτερες ακόμα οικογένειες), δεν 'βγήκε' σήμερα η χημεία. Αύριο όλα θα ναι αλλιώς.

Σίγουρα η μεγάλη ευθύνη πέφτει στους ώμους του συντονιστή. Αν οι αρετές του είναι μεγάλες (εμπειρία, διαίσθηση, ενσυναίσθηση κλπ), οι πιθανότητες να πάει το εγχείρημα καλά μεγαλώνουν. Σημαντικό ρόλο βέβαια παίζουν και τα άλλα πρόσωπα, αλλά και η ίδια η σύνθεση  της ομάδας (οι νοικοκυρές το ξέρουνε καλά, δεν 'δένει' πάντα το σιρόπι). Είναι επίσης καθοριστικό το πόσο αφήνονται οι 'θεραπευόμενοι' να ζήσουν το βίωμα, με τη δική του δυναμική του συναισθήματος και της εσώτερης γνώσης, το πόσο καταφέρνουν να περιορίζουν τις πανταχού παρούσες άμυνές τους και την τάση εκλογίκευσης και διανοητικοποίησης των πάντων.