Γεύση από Λακάν

σταχυολόγημα
από το βιβλίο του Slavoj Zizek, Λακάν

Το μόνο πράγμα για το οποίο μπορεί να είναι κανείς ένοχος 

είναι το να έχει υποχωρήσει ως προς την επιθυμία του.

·         Η πραγματικότητα των ανθρώπων συγκροτείται μέσα από τρία αλληλένδετα επίπεδα: το 

    Συμβολικό, που αν πάρουμε σαν παράδειγμα το σκάκι, αφορά στους κανόνες του παιχνιδιού, τις επιτρεπόμενες κινήσεις κάθε πιονιού και τις απαγορευμένες (ο πύργος πχ μπορεί να πάει όσες θέσεις θέλει μπροστά ή πίσω, δεξιά ή αριστερά, φτάνει όμως να είναι ελεύθερες και σε καμιά περίπτωση δεν κινείται διαγώνια), το 

      Φαντασιακό, που  έχει να κάνει με τα σχήματα και τα ονόματα (αξιωματικός, βασίλισσα κλπ), που θα μπορούσε να φανταστούμε να είναι άλλα (πχ ταχυδρόμος, δρομέας κλπ), για το ίδιο παιχνίδι, με τους ίδιους κανόνες και τέλος το 

       Πραγματικό, που είναι το σύνθετο σύνολο των ενδεχομενικών συγκυριών που επηρεάζουν τη ροή του παιχνιδιού (η ευφυία των παικτών, οι απρόβλεπτες παρεμβολές που μπορεί να διασπάσουν την προσοχή ενός παίκτη κλπ).

·     Ο Πατέρας δεν έχει κύριο όνομα

Δεν συνιστά μορφή, αλλά λειτουργία. Η θέση του είναι δομική, μπορεί να είναι ο βιολογικός πατέρας, ο Θεός, εν γένει ο κανόνας. Πατέρας είναι εκείνος που δείχνει σε ένα οµιλούν ον πώς να ζει και να επιλέγει την ίδια του τη µοίρα.

Το ασυνείδητο  αποτελεί το πεδίο των ανορθολογικών ενορμήσεων, κάτι που αντιτίθεται στον ορθολογικό συνειδητό εαυτό. 

το ασυνείδητο είναι δομημένο σαν γλώσσα

Τίποτα άλλο δεν εξαναγκάζει κάποιον να απολαύσει εκτός από το υπερεγώ. Το υπερεγώ είναι η προστακτική της απόλαυσης: Απολαύστε!

·      Σήμερα που όλα πια επιτρέπονται, βομβαρδιζόμαστε με διάφορες εκδοχές της προστακτικής: «απολαύστε» και μας δημιουργείται η ενοχή ότι δεν μπορούμε να απολαύσουμε αρκετά, ο ψυχαναλυτικός λόγος είναι o μόνος που μας επιτρέπει να μην απολαύσουμε, μας απαλλάσσει από την πίεση να το κάνουμε, χωρίς βέβαια να μας το απαγορεύει.

·         Δεν υπάρχει σεξουαλική σχέση: 

έρωτας είναι να δίνεις αυτό που δεν έχεις, σε αυτόν που δεν το χρειάζεται 

    

       Η σεξουαλικότητα δεν είναι κομμάτι της ενστικτώδους φύσης μας, αλλά απόλυτα τεχνητή, κατασκευασμένη από τη γλώσσα.

 το σεξ είναι πολύ ορθολογιστικό, δομημένο σαν τη γλώσσα

·     Η διαστροφή είναι το ανεστραμμένο αποτέλεσμα της φαντασίωσης: το ίδιο το υποκείμενο ορίζει τον εαυτό του ως αντικείμενο κατά τη συνάντηση του με τον διχασμό της υποκειμενικότητας … ο σαδιστής πχ καταλαμβάνει τη θέση του αντικειμένου, χωρίς όμως να το γνωρίζει, προς όφελος κάποιου άλλου, για την απόλαυση του οποίου δραστηριοποιείται ως διεστραμμένος σαδιστής.

·   Μόνον μια γυναίκα μπορεί να είναι φορέας αυτής της αναδιπλασιαμένης μεταμφίεσης, εξαπάτησης (το καθεστώς αυτό της προσποίησης είναι καθαρά γυναικείο). Η σαγηνευτική, η εκθαμβωτική της μεταμφίεση,  δεν έχει σκοπό να συγκαλύψει το Πραγματικό, αλλά μόνο να δώσει τη δυνατότητα στον άντρα να έχει τη (θεμελιώδη αντρική) φαντασίωση, πως ένα ανεξιχνίαστο μυστήριο κρύβεται πίσω από τη μάσκα. Να κάνει δηλαδή τον άντρα να αντιδράσει: «έλα βγάλε τώρα τη μάσκα και δείξε μας ποια στα αλήθεια είσαι».

·         Ποιά είναι η γυναίκα πίσω από το πέπλο της; Η απουσία πέους είναι που καθιστά τη γυναίκα φαλλό,  αντικείμενο δηλαδή της επιθυμίας.

·       Ένας άντρας μπορεί απλώς να προσποιηθεί ότι είναι γυναίκα, αλλά μόνον μια  γυναίκα μπορεί να προσποιηθεί ότι είναι ένας άντρας που προσποιείται πως είναι γυναίκα, να προσποιηθεί δηλαδή πως είναι αυτό που είναι – μια γυναίκα.

·        Ο Άλλος δεν είναι εκεί όπου η ομιλία εκπέμπεται αλλά εκεί όπου προσλαμβάνει την αξία της, ως ομιλία.

·         Οι τρεις διαδοχικές ταπεινώσεις που υπέστη κατά τον Freud ο άνθρωπος, τα τρία «ναρκισσιστικά πλήγματα» είναι:

        1.       Η στέρηση της κεντρικής θέσης του ανθρώπου στο σύμπαν, όταν ο Κοπέρνικος απέδειξε ότι η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο.

        2.       Η αφαίρεση της τιμητικής θέσης που κατείχαμε ανάμεσα στα ζωντανά όντα, όταν ο Δαρβίνος έδειξε ότι η εμφάνιση του ανθρώπινου είδους οφείλεται σε μια τυφλή εξελικτική διαδικασία.

        3.       Η επίγνωση του ότι το εγώ μας δεν διαφεντεύει ούτε καν το ίδιο του το σπίτι, μετά την αποκάλυψη του πρωταρχικού ρόλου του ασυνειδήτου στις ψυχικές διαδικασίες από τον Freud.

Σήμερα, ένα αιώνα μετά, αναδύεται μια ακόμα πιο σκληρή εικόνα. Έρχεται μια νέα σειρά ταπεινώ-σεων, από τις νευροεπιστήμες,  που αποκαλύπτουν ότι ο εγκέφαλος μας δεν είναι παρά μια υπολο-γιστική μηχανή, που επεξεργάζεται δεδομένα.

Η αίσθηση αυτονομίας  και ελευθερίας που διαθέτουμε δεν είναι δηλαδή παρά μια αυταπάτη.

    
Ο Λακάν  αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια του στην μελέτη της σχέσης του ανθρώπου με τη γλώσσα, αποκαλύπτοντας τον αλλοτριωτικό χαρακτήρα των λέξεων, που δεν μας ανήκουν, αλλά προϋπάρχουν και έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί από άλλους. Είμαστε ριγμένοι μέσα σε μια αρχέγονη πρωταρχική γλώσσα και παραμένουμε δέσμιοι, παγιευμένοι στα γρανάζια της.

ο άνθρωπος είναι ζώο έρμαιο της γλώσσας

Jacques Lacan (1901-1981)

    Γάλλος ψυχίατρος και ανορθόδοξος ψυχαναλυτής, που πέρα από τη συμβολή του στην κλινική ψυχανάλυση και τη φιλοσοφία του 20ου αιώνα (μεταδομισμός), με τα ετήσια σεμινάρια του στο Παρίσι από το 1953 ως το 1981, άσκησε σημαντική επίδραση στη λογοτεχνία, την τέχνη (κριτική θεωρία, λογοτεχνική θεωρία, θεωρία του κινηματογράφου) και την κοινωνιολογία.

        

   Slavoj Zizek, Λακάν, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2009, 

τίτλος πρωτοτύπου: How to read Lacan, London 2006

δυο λόγια για τον συγγραφέα:

Ο 65χρονος Σλοβένος αριστερός διανούμενος Σλάβοϊ Ζίζεκ, ένας πληθωρικός σύγχρονος στοχαστής, ο πλέον αναγνωρίσιμος σήμερα συνεχιστής της ηπειρωτικής παράδοσης στη φιλοσοφία (γαλλική σχολή). Ένας παντογνώστης σταρ της ριζοσπαστικής Αριστεράς, με υπόβαθρο ένα κράμα μαρξισμού και λακανικής ψυχανάλυσης, σε ανοικτή σύγκρουση με την αναλυτική-αγγλοσαξωνική σχολή, που εκπροσωπεί στις μέρες μας ο αμερικανός αναρχικός γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι.

Είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας και ψυχανάλυσης, έχει εργαστεί στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Λιουμπλιάνας και σήμερα διευθύνει το Διεθνές Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Κολέγιο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

        αποσπάσματα από συνέντευξή του:
  
  "Τι σημαίνει η έκφραση «ηλί ηλί λαμά σαβαχθανί»; Ότι ακόμα και ο ίδιος ο Θεός αμφέβαλε για ένα λεπτό. Ότι για ένα λεπτό έγινε και αυτός ακόμα ένας άπιστος. Και στον κήπο της Βηθεσδά ο Χριστός προσεύχεται. Μόνο στο Χριστιανισμό συμβαίνει ο Θεός ο ίδιος να προσεύχεται.

Ο χριστιανισμός είναι η μοναδική πραγματικά αθεϊστική θρησκεία

  
      πως σας φάνηκε η Αθήνα;

Μου αρέσουν οι πόλεις που δεν είναι καλοσχεδιασμένες, που δεν είναι επίπεδες και στις οποίες επικρατεί σύγχυση. Βρισκόμαστε στην μέση μιας φτωχής γειτονιάς με μετανάστες και κινεζικά καταστήματα, ενώ τρία λεπτά πιο πάνω βρίσκονται περιοχές της ανώτερης τάξης (Κολωνάκι). Μου αρέσουν οι μίξεις (καινούργια κτίρια μαζί με παλιά) και μου αρέσουν συγκεκριμένες εκλεκτικές συγχύσεις των στυλ. Με αυτή την έννοια την βρίσκω εξαιρετικά ελκυστική. Οι πόλεις που μισώ είναι εκείνες των οποίων το κέντρο έχει παρθεί από τα γραφεία των εταιριών. Είναι νεκρές. Αυτή είναι η τυπική μοίρα πολλών Αμερικανικών πόλεων.

      “Στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, ο Λακάν θα μας εξηγούσε πολύ καλά γιατί η απόλαυση είναι όχι απλώς επιτρεπτή, αλλά υποχρεωτική. Η απόλαυση έχει πλέον την έννοια του καθήκοντος. Πηγαίνεις στον ψυχαναλυτή, όχι επειδή έχεις κάποια κρυφή επιθυμία ή οποιονδήποτε άλλον περιορισμό, αλλά επειδή αισθάνεσαι ένοχος που δεν μπορείς ν' απολαύσεις. Ο στόχος της ψυχανάλυσης δεν είναι πλέον να μας κάνει να απολαμβάνουμε με μεγαλύτερη ελευθερία, αλλά ακριβώς να μας προστατεύσει από το να θεωρούμε την απόλαυση ένα εμμονικό καθήκον”.