"Η Σχολή των Αθηνών"

Το αριστούργημα του Raffaello

η τέλεια ενσάρκωση

του κλασικού πνεύματος της ύστερης αναγέννησης

"La Scuola di Atene", (Rome, 1510-1511)

ο χώρος

Η 'Σχολή των Αθηνών' βρίσκεται στο πρώτο από τα τρία συνεχόμενα δωμάτια, στον δεύτερο όροφο του Αποστολικού Παλατιού στο Βατικανό, που διακόσμησε ο νεαρός Ραφαήλ (28 χρονών),  κατόπιν πρόσκλησης του Πάπα Ιούλιου του Β΄. Είναι το δωμάτιο 'των υπογραφών' (Stanza della Segnatura), ο χώρος μελέτης της βιβλιοθήκης του Πάπα. 

πανοραμική άποψη του Βατικανού 

 Τα Μουσεία του Βατικανού, στη Ρώμη: το προαύλιο τους, η σκάλα, διάδρομοι και αίθουσες.

ο χρόνος

Είναι χρονικά η δεύτερη τοιχογραφία που ολοκλήρωσε ο καλλιτέχνης, το 1511, αμέσως μετά από την 'La Disputa del Sacramento', που φιλοτέχνησε στον απέναντι τοίχο του ίδιου δωματίου. Δίπλα του, στο παρεκκλήσι του Αποστολικού Παλατιού, δούλευε την ίδια περίοδο (1508-1512) ο ήδη καταξιωμένος Μιχαήλ Άγγελος, εννέα μόλις χρόνια μεγαλύτερος του, ζωγραφίζοντας την εκπληκτική οροφή της Καπέλα Σιξτίνα.

το έργο

Πρόκειται για μια τεράστια νωπογραφία (fresco) διαστάσεων 5μ. x 7,7 μ., που καλύπτει τον ανατολικό  τοίχο του δωματίου και στοχεύει να αναδείξει την αντίληψη των ανθρωπιστών της Αναγέννησης, ότι η χριστιανική διδασκαλία δεν είναι ασύμβατη με την ελληνική φιλοσοφία. O καλλιτέχνης, σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής του, επιδιώκει να δείξει την αρμονία μεταξύ επιστήμης και θρησκείας.
Στον βόρειο τοίχο, η σύνθεση του Ραφαήλ: "Ο Παρνασός".

το θέμα

Το κύριο θέμα της σύνθεσης είναι η φιλοσοφία, με πρόσωπα της αρχαιότητας μαζί με μορφές της Αναγέννησης, που κυριαρχεί στο κέντρο, αν και εμφανίζονται και μορφές της επιστήμης και της ποίησης, που όλοι διαλέγονται αναζητώντας την αλήθεια.

Οι περισσότερες από τις μισές μορφές του έργου δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με την Αθήνα (πχ Παρμενίδης και Ηράκλειτος). Κάποιες μορφές αποδίδονται ελεύθερα, άλλες ηθελημένα αλλοιωμένες. Ο Ηράκλειτος πχ έχει 'ποιητική αδεία ' τη μορφή του Μιχαήλ Άγγελου, ο Αριστοτέλης είναι ο Da Vinci, ο Ευκλείδης είναι ο Bramante και ο ίδιος ο Ραφαήλ εμφανίζεται στη σύνθεση, στην κάτω δεξιά ομάδα (με τον μαύρο μπερέ).
Ο πίνακας βέβαια δεν φιλοδοξεί να είναι ούτε πλήρης (απουσιάζει πχ η πρωτοπόρος σχολή της Μιλήτου, με τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο και τον Αναξιμένη, ενώ υπάρχει ο σύγχρονος τους Πυθαγόρας), ούτε συνεπής (ο Σωκράτης πχ παρουσιάζεται νεότερος του Πλάτωνα και ο Παρμενίδης συνυπάρχει με τον κατά 3 αιώνες μεταγενέστερο του Ευκλείδη).

η κρυφή γεωμετρία του έργου

Στο κέντρο η φιλοσοφία. Αριστερά η ρητορική (Αισχίνης) και -συμμετρικά- δεξιά η ιστοριογραφία (Θουκιδίδης) και κάτω τα Μαθηματικά (ο Πυθαγόρας αριστερά και ο Ευκλείδης -απολύτως συμμετρικά- δεξιά, έτσι ώστε να σχηματίζουν ισόπλευρο τρίγωνο με το μέσον της ευθείας που ενώνει τα βλέμματα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη) και η Αστρονομία (Κλαύδιος Πτολεμαίος κάτω δεξιά).


Ένα άλλο, ίσο με το προηγούμενο ισοσκελές τρίγωνο, σχηματίζεται με το ίδιο κέντρο, προς  τα πάνω, μέχρι τον λαιμό του Απόλλωνα (λόγος) και της Αθηνάς (έργο), που προστατεύουν τις τέχνες και τα αγάλματα τους δεσπόζουν στα άκρα της τοιχογραφίας.

τα πρόσωπα

Στο κέντρο της σύνθεσης δεσπόζουν οι κορυφαίες φυσιογνωμίες της ελληνικής φιλοσοφίας, να συνδιαλέ-γονται έντονα, περιτριγυρισμένοι από ένα ακροατήριο, που παρακολουθεί απορροφημένο: αριστερά ο γέροντας ιδεαλιστής Πλάτων, με τον 'Τίμαιο' στο αριστερό του χέρι, να δείχνει ψηλά με το δεξί, τον κόσμο των ιδεών.

Δεξιά του ο σαφώς νεότερος  μαθητής του, ο ρεαλιστής Αριστοτέλης, με τα "Ηθικά Νικομάχεια" ανά χείρας, να δείχνει κάτω, στη γη, στον κόσμο της εμπειρίας.

Γύρω τους, σε ημικυκλικό καθορισμό, περιστρέφονται όλοι οι υπόλοιποι, για τους οποίους ο καλλιτέχνης δεν άφησε καμία περιγραφή, άρα είμαστε υποχρεωμένοι να εικάζουμε για την ταυτότητά τους. Αριστερά τους ο Σωκράτης, με πράσινο ρούχο, να αγορεύει σε μια άλλη ομάδα συγκεντρωμένη γύρω του, στην οποία βλέπουμε προς αριστερά του τον Αισχίνη, τον Αντισθένη (ή τον Ξενοφώντα) και τον Αλκιβιάδη (ή τον Μ. Αλέξανδρο, με την περικεφαλαία). Μπροστά τους, ξαπλωμένος στα σκαλιά, ο Διογένης ο κυνικός.

Από κάτω τους μια άλλη ομάδα, με την Υπατία, όρθια δίπλα στον Παρμενίδη και καθισμένο μόνο του, δεξιά του, τον μεγάλο του αντίπαλο, τον "σκοτεινό" Ηράκλειτο (δεξιά). Αριστερά ο θρυλικός Πυθαγόρας, να σημειώνει στο βιβλίο του και ο Αναξίμανδρος (ή ο Εμπεδοκλής) αριστερά του να παρακολουθεί με έντονο ενδιαφέρον. Πίσω του ο Ανδαλουσιανός άραβας σοφός Αβερρόης και αριστερά του ο Επίκουρος.

λεπτομέρειες

      

Επάνω: Υπατία και Παρμενίδης, ο Ευκλείδης με τον διαβήτη (κάποιοι θεωρούν πως είναι ο Αρχιμήδης) και δεξιά ο Πυθαγόρας και Αβερρόης.

Κάτω: ο Αριστοτέλης, ο Διογένης ο κυνικός και δεξιά ο Ραφαήλ. Αριστερά του ο μέγας αστρονόμος Κλαύδιος Πτολεμαίος, με γυρισμένη πλάτη και ο γενειοφόρος Ζωροάστρης (Πέρσης προφήτης, ο Ζαρατούστρα του Νίτσε).

      

Ο τίτλος

Ο τίτλος του έργου δόθηκε αργότερα. Ο Ραφαήλ έγραψε απλά τη φράση του Αριστοτέλη: "causarum cognito" ("αιτίες γνώριζε").

η αξία του

Μπορείτε να θαυμάσετε μεταξύ άλλων, την καθαρότητα της φόρμας, τη δεξιοτεχνία, τον πλούτο των χρωμάτων, αλλά και  την εξαιρετική φυσικότητα  και τη λεπτότητα των χαρακτηριστικών των μορφών, γεμάτες χάρη και πνεύμα, την αίσθηση ευεξίας και τη γαλήνη που αποπνέουν. Να σημειώσουμε τέλος ότι πρόκειται για ένα αριστούργημα της προοπτικής σχεδίασης, με εξαιρετική απόδοση του βάθους.

Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι, μέχρι τα τέλη του 19ου, ο Ραφαήλ εθεωρείτο ο μεγαλύτερος ζωγράφος στην ιστορία της τέχνης. Είναι αυτός που πέτυχε να εκφράσει τα βασικά δόγματα της Χριστιανικής Εκκλησίας, στην εποχή του,  μέσα από μορφές που είχαν φυσική ομορφιά αντάξια της αρχαίας ελληνικής. 

ο δημιουργός:

Ραφαήλ Σάντσιο
(Raffaello Sanzio, Urbino 1483 - Rome 1520)

Ιταλός ζωγράφος και αρχιτέκτονας της ύστερης Αναγέννησης, υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους καλλιτέχνες της εποχής του. Η φήμη και η αξία του υπήρξαν ανάλογες με εκείνες του Μιχαήλ Άγγελου και του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Γεννήθηκε στο Ουρμπίνο και μαθήτευσε αρχικά στο πλευρό του πατέρα του, Τζιοβάνι Σάντι, και αργότερα εκπαιδεύτηκε στο εργαστήριο του Περουτζίνο. Παράλληλα, ήρθε νωρίς σε επαφή με κύκλους μορφωμένων ουμανιστών, στην αυλή του Πάπα. Εννέα μόλις χρόνια μικρότερος από τον Μιχαήλ Άγγελο και 31 από τον Λεονάρντο. Πέθανε μετά από υψηλό και επίμονο πυρετό, το 1520, σε ηλικία μόλις 37 ετών.

άλλα διάσημα έργα του:

αριστερά:

"Αυτοπροσωπογραφία" (1506), τέμπερα σε πάνελ, Palazzo Uffizi, Florence.

δεξιά:

"Άγγελος" (1500/1), λεπτομέρεια, λάδι σε καμβά, Pinacoteca Civica Tosio Martinengo, Brescia.

αριστερά: 

'Η φουρνάρισα' (La Fornarina, 1518-19)

ελαιογραφία σε ξύλο, Palazzo Barberini, Rome, που πιθανότατα απεικονίζει την ερωμένη του, 

κόρη του φούρναρη στη γειτονιά του.  

δεξιά: 

"H Aγία Oικογένεια κάτω απ΄τη βελανιδιά" (1518)

στο σήμερα:

     

Ελληνικά γραμματόσημα: το πρώτο του 1978, (δρχ 4, συλλεκτικό κομμάτι πλέον, όπως και η δραχμούλα μας) και το δεύτερο του 2014, με λεπτομέρειες της "Σχολής των Αθηνών".