Περσική Ποίηση

Ρουμπαγιάτ

είν΄ η ζωή παράξενο που φεύγει καραβάνι

που της θερίζει τη χαρά της μοίρας το δρεπάνι

πες μου γιατί να θλίβεστε και συλλογιέστε τ΄αύριο

κέρνα μας, κέρνα κεραστή κι η νύχτα μας προκάνει.

Ήταν το 1858, όταν ο Άγγλος ποιητής και μεταφραστής παγκό-σμιας λογοτεχνίας Έντουαρντ Φιτζέραλντ (E. Fitzgerald, 1809-1883) μετέφρασε (από χειρόγραφο του 14ου αι. που βρίσκεται στην Οξφόρδη) και εξέδωσε μια συλλογή από 75 μικρά αυτοτελή τετράστιχα, του 12ου αι., που στα περσικά ονομάζονται ρουμπαγιάτ. Η συλλογή των ποιημάτων ήταν του γνωστού Πέρση μαθηματικού και αστρονόμου Ομάρ Καγιάμ. 

Η αριστοτεχνική κι ελεύθερη μετά-φραση του Φιτζέραλντ δεν ήταν ικανή να σώσει την έκδοση, που εμπορικά ήταν μια αποτυχία. Η επιμονή του όμως με άλλες τέσσερις εκδόσεις, με 101 τελικά τετράστιχα, έφεραν το 1889 την απόλυτη επιτυχία. Είναι γνωστά με τον τίτλο 'η ωραία άπιστη' και αποτελούν ένα στολίδι της αγγλικής φιλολογίας, που αγαπήθηκε πολύ στην Ευρώπη και την Αμερική και διαδόθηκε παγκόσμια. Το παλαιότερο αυθεντικό χειρόγραφο της συλλογής των Ρουμπαγιάτ (του 12ου αι.) βρίσκεται σήμερα στην κατοχή της οικογένειας του σάχη. 

Ξύπνα, έχουμε την αιωνιότητα να κοιμηθούμε. 

Τα χαρακτήρισαν "τραγούδια του κρασιού με έναν ίσκιο μελαγχολίας" και "ύμνους στην αθανασία της στιγμής". Ποιήματα απλά, λόγια και όχι λαϊκά, με λέξεις βέβηλες για το ισλαμικό ιερατείο, κατά της θρησκοληψίας, τετράστιχα που άντεξαν αιώνια, με μια φιλοσοφία ζωής οικουμενική κι επίκαιρη ακόμα, πολύ κοντά στις κρητικές μας μαντινάδες. 

δεν πίνω το κρασί γιατί λατρεύω το κρασί
δεν πίνω για να μπω στης έκλυτης ζωής το βούρκο
πίνω για ν΄αναπνεύσω εξ΄από μένα μια στιγμή
εξ΄από μένα να βρεθώ. για τούτο πίνω το κρασί.

(μετάφραση: Γιάννης Μότσιος)

στέκει η καρδιά μου κι απορεί. δεν ξέρει που να γύρει

προς την ταβέρνα ή το τζαμί; κοράνι ή ποτήρι;
μα είναι θαρρώ καλύτερα να κάθεται κανένας
γέρος στο καπηλειό, παρά τρελός στο μοναστήρι.







κάμε όπως κάνουν οι σοφοί και μην πολυπλανάσαι
παράτησε τις προσευχές και τις νηστείες σπάσε
και πρόσεχε, Ομάρ Καγιάμ, έργα σωστά να κάμεις
μέθα και πήγαινε μακριά, καλός μονάχα νάσαι! 

εικονογράφηση:

Πέρα από την ομορφιά της ποίησης του Καγιάμ, έχει ενδιαφέρον να σταθεί κανείς και στην υπέροχη εικονογράφηση των εκατοντάδων εκδόσεων του παγκοσμίως. Ας πάρουμε μια γεύση.

                      

 Η εικονογράφηση της 1ης αγγλικής έκδοσης των Ρουμπαγιάτ, του Ε Φιτζέραλντ.

            
                                       
                                                          Εικονογράφηση για ρουμπαγιάτ

         

Ακολουθούν 5 τετράστιχα από το βιβλίο:
"Γιάννης Υφαντής - Ο Κήπος της Ποίησης", εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2000.



αυτή η σκόνη που αδιάφορα πατείς
είναι το χέρι μιας κυράς αγαπημένης
είναιτο μάγουλο μιας κόρης ζηλευτής
είναι τα μάτια μιας βασίλισσας θλιμμένης.

ευλαβικά τίναξε τη σκόνη απ΄το μανίκι σου
γιατί αυτά τα μόρια της ξηραμένης γης
μπορεί να΄ν΄ηλιομάγουλο ή φρύδι ενός άστρου
μπορεί να΄ναι το πρόσωπο εξαίσιας καλλονής.

τι κέρδισε σαν ήρθα ή τι έχασε
απ΄την ουράνια δόξα του ο ουράνιος τροχός;
γιατί έπρεπε να΄ρθω; γιατί έφυγα;
ποτέ δεν μου απάντησε σ΄αυτό κάποιος σοφός.



νεροσταγόνα που΄χει σμίξει με τη θάλασσα,
μόριο σκόνης που΄χει σμίξει με τη γη
μυγίτσα που εμφανίστηκε και χάθηκε
ήταν το πέρασμα μου απ΄τη ζωή.

ένα βιβλίο με ποίηση, μια τσότρα με κρασί,
μισό καρβέλι μόνο για τροφή.
μ΄αυτά οι δυο μας σε μια ερημιά
είμαστε πλουσιότεροι κι από το βασιλιά.


τη μέρα την αυριανή κανένας δε σου τάζει
γι αυτό φεγγάρι μου θνητό με την καρδιά σου γλέντα
αδειάζοντας στη φωτοφεγγαριά. μπορεί το μεσονύχτι
να ψάχνει το φεγγάρι να μας βρει και να΄μαστε φευγάτοι.

Ο Ομάρ Καγιάμ (Omar Khayyam, 1048-1131) γεννήθηκε και πέθανε στη Νισαπούρ, του ΒΑ Ιράν, σπούδασε στη θρυλική Σαρμαρκάνδη και έζησε στην ονομαστή Μπουχάρα. Διάσημος φιλόσοφος, μαθημα-τικός και αστρονόμος, αλλά και ποιητής. Λέγεται πως έγραψε 1000 συνολικά μικρά αυτοτελή τετράστιχα.
Κάθε ρουμπάϊ έχει 4 στίχους, με την εξής φόρμα ομοιοκαταληξίας: ο 3ος στίχος είναι ελεύθερος-λιτός, ενώ οι άλλοι τρεις ριμάρουν. 

Το πλήρες όνομά του Καγιάμ ήταν: Γκιιάτ αντ-ντιν Αμπούλ-Φατχ Ουμάρ Ιμπν Ιμπραχίμ αλ-Καγιάμ Νισαπουρί.
Έχει ταφεί στο Μαυσωλείο του Ιμαμζαντέχ Μαχρούκ, στη γεννέτειρά του Νιαπούρ.

πίνακας του Τζέι Χάμπιτζ

"Στον τάφο του Ομάρ Καγιάμ"

                                                           

Το 1963 κατασκευάζεται μεγαλοπρεπές μνημείο του, 

από τον ιρανό αρχιτέκτονα Χουσάνγκ Σεϊχούν. 

Βιβλιογραφία

ενδεικτικά αναφέρω κάποιες από τις ελληνικές εκδόσεις των Ρουμπαγιάτ:
 
    

103 τετράστιχα από τις εκδόσεις Κότινος, Αθήνα 2007,
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000
Ηριδανός, Αθήνα 1970

       

Καγιάφα, Αθήνα 1953, Μπουκουμάνη, Αθήνα 1982 και Ερατώ, Αθήνα 1998.

Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έχει μελοποιήσει 3 ρουμπαγιάτ (το 1997), που τραγούδησε σε 1η εκτέλεση ο Γιώργος Μιχαήλ, αλλά και ο Φώτης Σιώτας και ο Σωκράτης Μάλαμας αργότερα.