Νωπογραφία (2)

Ετρούσκικη τοιχογραφία

Η ετρουσκική τοιχογραφική διακόσμηση, αντίθετα, είναι γνωστή από τους ζωγραφισμένους τάφους, που βρέθηκαν κυρίως στην Ταρκυνία και στο Κιούζι. Τα έργα αυτά είναι γενικά εκτελεσμένα επάνω σ’ ένα πολύ λεπτό κονίαμα, σε ορισμένες όμως περιπτώσεις τα χρώματα απλώνονται κατευθείαν επάνω στον γυμνό βράχο. Δεν υπάρχει γενικά ομοφωνία των ειδικών ως προς τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι Ετρούσκοι. Ορισμένοι αρχαιολόγοι, διαπιστώ-νοντας ότι σε πολλές περιπτώσεις τα περιγράμματα των μορφών φανερώνουν καθαρά ότι χαράχτηκαν με οξύ μεταλλικό εργαλείο στο νωπό ασβεστοκονίαμα, δέχονται ότι οι Ετρούσκοι, εκτός από την τέμπερα, γνώριζαν και την πραγματική ν. Άλλοι πάλι αρνούνται κατηγορηματικά ότι είναι δυνατό να θεωρηθούν ν. αυτές οι διακοσμήσεις των τοίχων, αφού δεν έχουν το αναμφισβήτητο διακριτικό της ν., δηλαδή τη συναρμογή των διάφορων τμημάτων του κονιάματος, που τοποθετείται μέρα με την ημέρα καθώς προχωρεί η εργασία. 

Ρωμαϊκή τοιχογραφία

Στη ρωμαϊκή περίοδο οι τοίχοι ζωγραφίζονταν συνήθως πάνω σε μια προετοιμασία κονιάματος, τοποθετημένου σε πολλά στρώματα. Kατά την περίφημη μελέτη του Βιτρούβιου 'Περί Αρχιτεκτονικής' (De Architectura), έξι έπρεπε να είναι τα στρώματα αυτά: τρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτά. Οι σημαντικότερες ρωμαϊκές τοιχογραφίες είναι εκείνες της Πομπηίας, με εξαιρετικά εξελιγμένη τεχνική, αλλά και αντοχή στο χρόνο,  που βρέθηκαν στη βίλα των μυστηρίων, που χρονολογούνται από τον 1ο αι. μΧ.

                               

Οι πιο πολύτιμες τοιχογραφίες κατασκευάζονταν αρχικά στο καβα-λέτο, επάνω σε κονίαμα τοποθετη-μένο μέσα σε ξύλινα πλαίσια και ύστερα προσαρμοζόταν στους τοί-χους με σιδερένια καρφιά ή συνδέσμους. Αριστερά ο Τερέντιος νέος (αρτοποιός) και η σύζυγός του. Πομπηία (μέσα 1ου αι. μΧ) Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale.

Οι ρωμαϊκές τοιχογραφίες θεωρούνται συνήθως ν., αλλά τα αντικρουόμενα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων δεν έχουν αποσαφηνίσει ακόμα αν οι Ρωμαίοι ζωγράφοι χρησιμοποιούσαν τις τεχνικές της τέμπερας, της εγκαυστικής και της ν. ταυτόχρονα ή χωριστά. Οπωσδήποτε όμως, η ν. επικράτησε. Στις κατακόμβες χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των ν., που απαιτούσε μεγάλη ταχύτητα εκτέλεσης και ταίριαζε απόλυτα με τη γρήγορη ζωγραφική τεχνική εκείνων των καλλιτεχνών που συνήθιζαν να τοποθετούν τα 

χρώματα με τρόπους ανάλογους με εκείνους των Γάλλων ιμπρεσιονιστών. Από την ελληνιστική και ρωμαϊκή ν., η τεχνική διαδόθηκε στο Βυζάντιο και στις δυτικές χώρες. Οι ν. της Σάντα Μαρία Αντίκουα στη Ρώμη επιτρέπουν να γνωρίσει κανείς τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν από τον 5o έως τον 10o αι. από τους Βυζαντινούς και Ρωμαίους καλλιτέχνες στα επτά επάλληλα στρώματα των κονιαμάτων που ήρθαν στο φως. 

  

Πάνω η 'τοιχογραφία του Μενάνδρου' (αριστερά) και δεξιά 'η ατίμωση της Κασσάνδρας', 
από την Οικία του Μενάνδρου στην Πομπηία.

'Η θυσία της Ιφιγένειας', τοιχογραφία από την Πομπηία

Στην κεντρική σκηνή η Ιφιγένεια οδηγείται βίαια στον βωμό της θυσίας. Την μεταφέρουν στα χέρια ο Οδυσσέας με τον Διομήδη, ή τον Αχιλλέα. Παρευρίσκονται ο μάντης Κάλχας δεξιά, και ο Αγαμέμνων αριστερά. Ο Κάλχας εικονίζεται με μια έκφραση αμήχανου αποδοκιμασμού της ενέργειας, ο δε απαρηγόρητος Αγαμέμων καλυμμένος με τον μακρύ του μανδύα, κρύβει με το χέρι του το πρόσωπο από τύψεις για την συγκατάθεση που έδωσε. Στο επάνω μέρος δύο γυναικείες προτομές εμφανίζονται μέσα από τα σύννεφα. 

Ερμηνεύονται ως Άρτεμις και Νύμφη που φέρνει το ελάφι.  Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης.

Οι νωπογραφίες της Ποσειδωνίας

 

Ο αρχαιολογικός χώρος στην πανέμορφη αρχαία Ποσειδωνία (Paestum)

 

και οι εξαιρετικές νωπογραφίες της

Ο πλέον γνωστός τάφος με νωπογραφίες, είναι ο λεγόμενος 'τάφος του δύτη' (480 πΧ). 

Πήρε το όνομα αυτό από την νωπογραφία της πλάκας επιστέγασης του τάφου, η οποία απεικονίζει έναν δύτη να βουτάει στα νερά ποταμού από τεχνητή εξέδρα!

Το τρίκλινο οικίας στην Πομπηία, με το 'νυμφαίον' στο κέντρο 

και νωπογραφία με τον Ποσειδώνα και την  Αμφιτρίτη.

Οι ρωμαϊκές τοιχογραφίες ονομάζονται νωπογραφίες, μολονότι η έρευνα δεν έχει αποσα-φηνίσει αν οι τεχνικές της τέμπερας, της εγκαυστικής και του φρέσκου εφαρμόζονταν ταυτόχρονα ή χωριστά.

Βυζαντινή τοιχογραφία

Αγιογραφία του 1246 στην ανακαινισμένη παπική εκκλησία 

(Papal Chapel of St-Sylvester, in the convent church of SS Quattro Coronati) στη Ρώμ

Τον 11o και 12o αι. οι μνημειακές βυζαντινές ν. της Αγίας Σοφίας της Αχρίδας, της Παναγίας των Χαλκέων της Θεσσαλονίκης, της κρύπτης και των παρεκκλησίων του Οσίου Λουκά της Φωκίδας, των εκκλησιών της σημερινής Γιουγκοσλαβίας και της Ρωσίας, καθώς και οι ν. του κάτω ναού του Αγίου Κλήμη στη Ρώμη (11ος – 12ος αι.), οι μεγάλοι κύκλοι του 12ου αι. στη Μητρόπολη του Ανάνι μαρτυρούν ότι η τεχνική της ν. συνεχιζόταν με την απλούστερη και πιο αγνή μορφή της. 


Το ίδιο και στα βυζαντινά τοιχογραφικά σύνολα του 13ου αι. της Μπογιάνα (Βουλγαρία) και πολλών εκκλησιών στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά και στις μνημειακές νωπογραφικές συνθέσεις του 14ου αι. του Μανουήλ Πανσέληνου στο Άγιον Όρος, της εκκλησίας του Αγίου Ευθυμίου και του Αγίου Νικολάου Ορφανού στη Θεσσαλονίκη, της Μητρό-πολης, του Αφεντικού, της Περιβλέπτου κ.ά. στον Μιστρά.  

Δεξιά βυζαντινή τοιχογραφία 12ου αι., ο ασπασμός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου,  Μονή Βατοπεδίου, Άγιον Όρος.


Η νωπογραφική τέχνη συνεχίστηκε στην Ελλάδα και μετά την άλωση της Κωνσταντινού-πολης και διατηρήθηκε μέχρι σήμερα στη διακόσμηση πολλών ορθόδοξων εκκλησιών.

              

   Santa Maria de Taull (1123 μΧ)

     

Οι νωπογραφίες της Σάντα Maρία της Ταούλ, στην Καταλωνία, του 12ου αι., μαρτυρούν με την τεχνική τους ζωηρή και πρωτότυπη αίσθηση της πραγματικότητας. Σήμερα, οι εξαίρετες αυτές νωπογραφίες, για να προστατευθούν από τη φθορά, έχουν μεταφερθεί στο Μουσείο Καταλωνικής Τέχνης της Βαρκελώνης και θεωρούνται από τα σπουδαιότερα δείγματα της χριστιανικής τέχνης στην Ισπανία.

Τζιότο (Giotto di Bondone, 1267-1337): 'Ο επιτάφιος θρήνος', από τον κύκλο των νωπογραφιών του μεγάλου αυτού   αρχιτέκτονα και ζωγράφου από τη Φλωρεντία, στο παρεκκλήσι Σκροβένι, στην Πάντοβα.

Με το έργο του αυτό, η νωπογραφία του 14ου αιώνα φτάνει στην υψηλότερη και πιο δραματική έκφραση της και ο καλλιτέχνης, σχεδιαστής του περίφημου καμπαναριού του Duomo στη Φλωρεντία, θεωρείται πρόδρομος της Αναγέννησης.

Αναγεννησιακή τοιχογραφία

Στη Δύση, η ν. συνεχίστηκε με τον Τζιότο και τον Καβαλίνι και τον 16o αι. έφτασε στο αποκορύφωμά της, στις Αίθουσες του νεαρού τότε Ραφαήλ (Raffaello Sanzio, 1510-1511).

        

Ο βορειοανατολικός τοίχος της αίθουσας της υπογραφής (Stanza della Segnatura) 
στο Βατικανό:

η περίφημη "Σχολή των Αθηνών" και ο "Παρνασσός" (αριστερά, στον βόρειο τοίχο). 

  

και στην Καπέλα Σιστίνα (1508-1512), του κατά εννέα χρόνια μόλις μεγαλύτερου του, αλλά ήδη καταξιωμένου Μιχαήλ Άγγελου. Η πρόσφατη ανακαίνισή της στοίχισε 3.000.000 ευρώ, ενώ συγκεντρώνει 6.000.000 περίπου επισκέπτες το χρόνο.

Τη σκυτάλη παίρνει ο σπουδαίος Ιταλός ζωγράφος Αντόνιο Κορέτζιο, (Antonio Allegri da Correggio 1489-1534),  που με εξαιρετική ευαισθησία, ελαφρότητα και χάρη, αλλά και μια πολύ καινοτόμο προοπτική (με διαγώνια σύνθεση, που του δίνει μεγάλο χωρικό βάθος), θεωρείται πρόδρομος του ιταλικού μπαρόκ και του ροκοκό.

Το αριστούργημα του είναι η τεράστια νωπογραφία στον τρούλο του καθεδρικού ναού της Πάρμας, που εξομοιώνει το θόλο του ναού με τον ουράνιο θόλο και είναι διακοσμημένο με μορφές που θυμίζουν την τεχνοτροπία του Μπαρόκ. 

Ο Κορέτζιο δοκίμασε την επιζωγράφιση ορισμένων τμημάτων των νωπογραφιών του με τέμπερα, επάνω στη στεγνή επιφάνεια, για να πετύχει μεγαλύτερη ελαφρότητα και διαφά-νεια. Ο τρόπος αυτός συνεχίζεται μέχρι σήμερα.