Σίγκμουντ Φρόυντ

 

O 'πατριάρχης' της ψυχανάλυσης

Η πατρική του οικογένεια

Γεννήθηκε το 1856 (στις 6 Μαίου, Ταύρος ήτανε παιδιά ο άνθρω-πος) στο Freiberg της Αυστροουγγαρίας τότε (Πρζίμπορ στην Τσεχία σήμερα). Ήταν 3 ετών όταν η οικογένεια του μετακόμισε στη Βιέννη. Ο πατέρας του, ένας 42χρονος (όταν γεννήθηκε) ξεπεσμένος υφασματέμπορος, είχε ήδη δυο μεγάλους γιους από τον πρώτο του γάμο, όταν παντρεύτηκε την (κατά 20 χρόνια μικρότερη) 3η σύζυγο του  Αμαλία (Amalie Nathansohn, 1835-1930), με την οποία απέκτησε άλλα οκτώ παιδιά.

Στο πρώτο δόθηκε το γερμανικό όνομα Σίγκμουντ (του θρυλικού αυτοκράτορα της Μοραβίας), αλλά και το εβραϊκό Σάλομον (το όνομα του παππού του). Ακολούθησαν άλλα δυο αγόρια (το δεύτερο, ο Τζούλιους, πέθανε 6 μηνών, όταν ο Σίγκμουντ ήταν μόλις 2 ετών) και πέντε κόρες.
Αριστερά ο 10χρονος Σίγκι με τον πατέρα του Γιάκομπ (1815-1896), σε φωτογραφία του  1866.

Το (πολύ ασυνήθιστο) χόμπι του, από παιδί ακόμη, ήταν να καταγράφει τα όνειρα του. Ένα αρχείο που θα του φαινόταν τόσο χρήσιμο αργότερα. Ήταν πάντα η μεγάλη αδυναμία της μητέρας του, για την οποία ήταν ο πρωτότοκος της 'golden Siggie', εξ ου και η πολύ μεγάλη του αυτοπεποίθηση. Πρότυπο του ήταν ο Ναπολέων και ήταν σίγουρος ότι θα γίνει κάποτε σπουδαίος, εκπληρώνοντας τις μεγάλες προσδοκίες,τις φιλοδοξίες που στήριζε η οικογένεια του σε αυτόν .

Εξοικειωμένος με τα ιουδαϊκά έθιμα, αλλά και τον καθολικισμό (επίδραση της καθολικής γκουβερ-νάντας του),  έδειξε από μικρός ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη μελέτη της Βίβλου και παρά το γεγονός ότι τελικά παρέμεινε άθεος και από τους σφοδρότερους επικριτές της θρησκείας, δεν έχασε ποτέ τη συναίσθηση της εβραϊκής του καταγωγής και ταυτότητας.

Ευφυής, με ασυνήθιστη ωριμότητα και πολύ πειθαρχημένος μαθητής, τελείωσε με άριστα το εβραϊκό σχολείο, με ιδιαίτερη κλίση στις γλώσσες (μιλούσε άνετα 6). Το 1873 γράφεται στην Ιατρική Σχολή της Βιέννης, από την οποία κατάφερε να αποφοιτήσει μόλις το 1881. Από τα οκτώ του έδειξε ιδιαίτερη κλίση προς τη λογοτεχνία, με προτίμηση στον Γκαίτε και τον Σαίξπηρ.

Ο 22χρονος Σίγκμουντ, όρθιος στο κέντρο, πίσω από την καθιστή μητέρα του, σε οικογενειακή φωτογραφία του 1876.

Η Μάρθα

Στα 26 του (το 1882), έρχεται ο έρωτας και μάλιστα κεραυνοβόλος.  Εκείνη είναι μια φίλη της αδερφής του, στα 21. Μια ευγενική, αλλά παγερή αστή, εγγονή του Αρχιραβίνου του Αμβούργου, για την οποία θα θυσιάσει τις φιλοδοξίες του (ήθελε να ασχοληθεί με την έρευνα στη φυσιολογία) και θα γίνει γιατρός, έτσι ώστε να έχει ένα σταθερό εισόδημα και να μπορέσει να την παντρευτεί. Έζησαν μαζί αρμονικά 53 χρόνια, ως τον θάνατό του.

Μια γυναίκα, που συμμερίστηκε το πάθος του για την κοκαίνη, όχι όμως και για το σεξ και που θεωρούσε τις θεωρίες του, όπως και όλη άλλω-στε η καλή κοινωνία της Βιέννης, ανήθικες και ... πορνογραφικές! 

Εδώ με τη σύζυγο του Martha Bernays (1861-1951), που του χάρισε έξι παιδιά, σε διάστημα οκτώ ετών. 

Η οικογένεια του

Εδώ η οικογένεια Φρόϋντ, σε φωτογραφία του 1898: 

στην κάτω σειρά η Sophie, η Anna και ο Ernst, 

στη μεσαία ο Oliver, η Μάρθα και η μικρότερη αδερφή της Μίννα 

και πίσω ο Martin με τον κ. Φρόϋντ.

Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, αλλά και τον βιογράφο του Πήτερ Γκρέϊ,  είχε κρυφό δεσμό με την δυναμική κι ανεξάρτητη κουνιάδα του Μίνα (αριστερά στη φωτο-γραφία), που μετά το θάνατο του αρρα-βωνιαστικού της έμενε μαζί τους. 

Μια μεγάλη ευτυχισμένη οικογένεια, μια ... ωραία ατμόσφαιρα!

            
Το ζεύγος Sigmund και Martha Freud σε φωτογραφία γάμου (αριστερά) και σε βαθιά γεράματα. 

Η νευρολογία

Ο νεαρός Φρόυντ πήρε το χρίσμα του νευρολόγου από τον αρχιερέα της τον Γάλλο Σαρκώ (Jean Martin Charcot ), που χρησιμοποιώντας την ύπνωση (στο εργαστήριό της νευρολογικής κλινικής που ίδρυσε στο νοσοκομείο Σαλπετριέρ), επιχειρεί την επίλυση ενός αινίγματος (εμπόδιο-ογκόλιθος στη νευροψυχιατρική) την υστερία: αστές κυρίες με εμφανή νευρολογικά σημεία και φαινόμενα, χωρίς κάποια γνωστή ανατομική βλάβη του νευρικού συστήματος,  που μιμούνται πάσαν νόσο.

Αυτή τον οδήγησε στη θεωρία του ασυνείδητου (μελέτη ονείρων, φαντασιώσεων και μύθων).

Ορθολογιστής, παιδί του Διαφωτισμού, απόλυτος οπαδός του θετικισμού, με πρότυπο την φυσικοχημεία, με απίστευτη κουλτούρα, δεν θα διστάσει όμως να στηρίξει τη θεωρία του στη ... λογοτεχνία και τον αρχαίο ελληνικό μύθο, αντί στην κλινική έρευνα.

Η 'αυτοανάλυση'

Ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης στηρίζεται αρχικά στην προσωπική του αυτοανάλυση (!), που ξεκίνησε στα 40 του, το 1896 και κράτησε 4 χρόνια. Διερευνά μόνος του το υποσυνείδητο του, μέσα από την ερμηνεία ονείρων του. Ένα εγχείρημα απίστευτα εγωκεντρικό, όπου πήρε σαν αντικείμενο έρευνας τον ίδιο του τον εαυτό και σύγκρινε το αποτέλεσμα με τους μεγάλους μύθους της ανθρωπότητας: τον Οιδίποδα, τον Μωυσή και τον Μιχαήλ Άγγελο.

Ο πρώτος που υποστήριξε την ανάγκη της προσωπικής ανάλυσης των νέων ψυχαναλυτών ήταν ο Γιούνγκ.

Ολοκληρώνοντας την έρευνα του, καθιερώνει μια συνάντηση κάθε βδομάδα, που είναι γνωστή ως ο κύκλος της Τετάρτης, όπου μετέχουν σε κουβέντα οι πρώτοι οπαδοί του, όλοι εβραίοι. 

Η ανάλυση της Άννας

Αρκετά αργότερα (το 1918) θα διαπράξει και το επόμενο απίστευτο του ατόπημα. Αρχίζει μυστική ψυχανάλυση της μικρότερης  κόρης του (!!!) της Άννας. Ήταν βλέπετε η μόνη που αισθανότανε ότι δεν απειλούσε τον μεγάλο αρχηγό. Πρόκειται βέβαια για μια αδιανόητη πνευματική κι αισθηματική αιμομιξία. 

Ο εθισμός στο κάπνισμα

Εκτός από τη χρήση κοκαϊνης, ο Φρόϋντ υπήρξε μανιώδης καπνιστής σε όλη του τη ζωή (πάνω από 20 πούρα την ημέρα). Ένας εθισμός που δεν επιχείρησε ποτέ να αντιμετωπίσει, αν και υποβλήθηκε σε 32 συνολικά επεμβάσεις, τα τελευταία 16 χρόνια της ζωής του, για καρκίνο του στόματος (ουρανίσκου) από τον οποίο υπέφερε.
Το 1923 υπέστη αφαίρεση γνάθου, γεγονός που του δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στην ομιλία, αλλά και δυσκολία στο φαγητό. Είχε ακόμη φοβία για τα ταξίδια (που τη θεράπευσε) και ... λιποθυμούσε μπροστά σε άλλους ταλαντούχους άντρες (συνέβη τρεις φορές μπροστά στον Γιουνγκ), τον μόνο μη εβραίο συνεργάτη του.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Στη διάρκεια του πολέμου, δυο γιοι του και ο γαμπρός του κλήθηκαν να υπηρε-τήσουν στον αυστριακό στρατό. Ο ένας τους μάλιστα αγνοούνταν για μεγάλο διάστημα, αιχμάλωτος των Ιταλών.

Στη φωτογραφία, του 1916, με τους γιους του Ernst και Martin.

Η αγαπημένη κόρη του, η Σοφία, πέθανε από ασιτία και πνευμονία. Το σοκ της απώλειας, μαζί με τη 


φρίκη του πολέμου, την οικονομική εξαθλίωση (δεν είχε δουλειά, ούτε καν ξύλα για τη σόμπα), τον οδήγησαν (μέσα σε κλίμα κατάθλιψης) στη θεωρία του για τη άλλη (εκτός της λίμπιντο, του Έρωτα), τη σκοτεινή, επιθετική και καταστροφική, την αρχέγονη κι ανεξέλεγκτη ορμή του θανάτου (l΄ amour et la morte, που λένε και οι φίλοι μας οι Γάλλοι), που κυβερνούν την ανθρώπινη ψυχή. 

Στη ζωή μας υπάρχει περισσότερος πόνος απ' ότι απόλαυση και ο θάνατος μας υπόσχεται απελευθέρωση από αυτό. Την ίδια εποχή πάντως, οι τραυματικές 'πολεμικές νευρώσεις' μεγάλου αριθμού στρατιωτών,  ένα πεδίο στο οποίο η ψυχανάλυση είχε πολλά να προσφέρει, ανανεώνουν το δημόσιο ενδιαφέρον για τη νέα αυτή θεραπευτική προσέγγιση.

Η πρώτη επίσημη αναγνώριση

Το 1909, ο Αμερικανός ψυχολόγος Stanley Hall τον καλεί στο Πανεπι-στήμιο Clark της Μασσσαχουσέ-της, να μιλήσει για την ψυχανάλυ-ση. Ξεπερνώντας τις αρχικές του επιφυλάξεις, ταξίδεψε τελικά στην Αμερική (το 1910), με τον Carl Jung και Sandor Ferenczi και έδωσε 5 διαλέξεις, πετυχαίνοντας μια ευρύ-τατη αποδοχή, που οδήγησε στην ίδρυση της Αμερικανικής Ψυχανα-λυτικής Ένωσης, το 1911.

Ένα χρόνο νωρίτερα (το 1910) ιδρύεται η Διεθνής Ψυχαναλυτική Εταιρεία, με πρόεδρο τον Γιούνγκ, ενώ αράλληλα δημιουργούνται και άλλες τοπικές εταιρείες στη Βιέννη, το Βερολίνο και τη Ζυρίχη και εκδίδονται νέα περιοδικά αφιερωμένα στην ψυχανάλυση. 

Οι συγκρούσεις

Με τη διαμόρφωση της νέας σχολής ψυχανάλυσης, αρχίζουν μοιραία να γίνονται εμφανείς οι επιστημονικές διαφορές άλλων ερευνητών (συνεργατών του), που ανέπτυξαν σταδιακά νέες θεωρίες ή υποθέσεις, που απομακρύνονταν από τις φροϋδικές. Αντιστάθηκαν κυρίως στην υποβάθμιση των κοινωνικών παραγόντων στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά και στην παντοδυναμία της γενετήσιας ορμής (της λίμπιντο).

Η ηγετική και αυταρχική συμπεριφορά του Φρόυντ (μια σαφώς ψυχαναγκαστική προσωπικότητα, που επέτρεπε στον εαυτό του συχνές αναθεωρήσεις προηγούμενων απόψεων του, όχι όμως αμφισβήτησή τους από άλλους), οδήγησε γρήγορα σε διάσπαση, γεγονός που οδήγησε στη διαμόρφωση (μέχρι τις αρχές του 1914), τριών διαφορετικών σχολών ψυχανάλυσης. Κεντρικά πρόσωπα της σύγκρουσης  ήταν ο Αυστριακός Άλφρεντ Άντλερ (εβραϊκής καταγωγής, πρόεδρος της Ψυχαναλυ-τικής Εταιρείας της Βιέννης, που αποχώρησε το 1911, μετά από συνεργασία 9 ετών και ίδρυσε την Εταιρεία Ελεύθερης Ψυχαναλυτικής Έρευνας) και ο Ελβετός Καρλ Γιουνγκ, που ο Φρόϋντ προόριζε για 'διάδοχό' του.

Ο Άντλερ θεωρούσε σημαντική για την ερμηνεία της νεύρωσης, εκτός από τη σεξουαλικότητα, την ανάγκη του ατόμου για σπουδαιότητα,

ενώ ο Γιουνγκ (ο μόνος μη εβραίος της παρέας, αλλά γιος ιερέα) είχε σοβαρές αντιρρήσεις και στο θέμα της θρησκείας, όπου θεωρούσε εξαιρετικά επικίνδυνη την ξαφνική κατάργηση της. 'Η εποχή μας έχει ανάγκη από αγίους', συνήθιζε να λέει.

Ο Άντλερ, καταπληκτικός δάσκαλος, αλλά απαίσιος συγγραφέας (στριφνός και δυσνόητος), υπήρξε αργότερα θεμελιωτής (το 1912) της ατομικής ψυχολογίας, εστιάζοντας περισσότερο σε μία πρακτική ανθρωπογνωσία, ενώ ο Γιούνγκ θα ιδρύσει τη σχολή της αναλυτικής ψυχολογίας.

Η 'Επιτροπή'

Αντίθετα από τον Φρόυντ, ο οποίος μετά τη ρήξη απέφευγε να αναφέρει το όνομά του (και η παρέα του, οι κύκλοι του, τον κατηγόρησε για αντισημιτισμό και εκθειασμό του Χίτλερ), ο Γιουνγκ δεν θέλησε να διακόψει απόλυτα. Τα έργα και οι επιστολές του είναι γεμάτες αναφορές στο έργο του δασκάλου του.

Η αντίδραση του Φρόϋντ στην απόσχιση των βασικών συνεργατών του ήταν η σύσταση (το 1913) μίας  μικρής μυστικής ομάδας αναλυτών (που φορούσαν όλοι  ίδια δαχτυλίδια, ένα είδος στοάς δηλαδή), γνωστή ως η 'Επιτροπή, με σκοπό την διαχείριση μελλοντικών διχογνωμιών και την υπεράσπιση, τη διαφύλαξη της φροϋδικής ορθοδοξίας.

Η ψυχανάλυση, μια νέα ολοκληρωμένη πλέον θεραπευτική μέθοδος δια της ομιλίας, που φιλοδοξεί σοβαρά να εκληφθεί ως επιστήμη, έχει ήδη μιλήσει (και σοκάρει ταυτόχρονα τους πάντες) για την παιδική σεξουαλικότητα και το οιδιπόδειο, στηρίζεται στον ελεύθερο


συνειρμό (την ομιλία χωρίς αυτολογοκρισία) και την ερμηνεία των ονείρων, εστιάζει στις τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, αναδεικνύει το ρόλο του σεξ σαν κυρίαρχη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής, ανιχνεύει καταπιε-σμένες ενοχές λόγω παιδικών φαντασιώσεων (φόνου, αιμομιξίας, απαγορευμένης αντιζηλίας, μίσους κλπ), λειτουργεί μέσω της μεταβίβασης, κλπ κλπ.


Διάσημος πια εδώ, με την Άννα, το 1920 (στα 64 του) στο ψυχαναλυτικό συνέδριο στη Χάγη.

Η Άννα

  

Η Άννα το 1914, σε ηλικία 19 ετών.

Η Άννα Φρόυντ ήταν το έκτο και τελευταίο του παιδί με τη Μάρθα. Γεννήθηκε στα τέλη του 1895 και δεν φαίνεται να είχε μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία.  
Ποτέ δεν έκανε μια στενή σχέση με τη μητέρα της και είχε δυσκολίες συμπεριφοράς με τα αδέλφια της, και ειδικά με τη μεγαλύτερη αδελφή της Σοφία (αριστερά σε φωτογραφία με τον πατέρα της, το 1913), που ήταν ιδιαίτερα ελκυστική ως παιδί και αντιπροσώπευε μια απειλή στον ανταγωνισμό για την αγάπη του πατέρα. Αν η Σοφία ήταν η 'ομορφιά', η Άννα θα επιλέξει να είναι το 'μυαλό'.

Εκπαιδεύεται ως δασκάλα (1914-1917) και διδάσκει για τρία χρόνια στην Α΄ βάθμια εκπαίδευση. Η εμπειρία της αυτή έστρεψε το ενδιαφέρον της στην ψυχο-λογία του παιδιού. 
Στη διάρκεια της θητείας της ως προέδρου τής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας της Βιέννης (1925-1928) θα εκδώσει ένα δοκίμιο (το 1927) με την προσέγγισής της στην παιδοψυχανάλυση (στην οποία μαζί με την Melanie Klein θεωρούνται ηγετικές μορφές), ενώ η έκδοση

του έργου της 'Το εγώ και οι μηχανισμοί άμυνας' (Das Ich und die Abwehrmechanismen, το 1936), θα δώσει ισχυρή ώθηση στην εξέλιξη της ψυχολογίας του εγώ, που θεωρούσε ότι έχει τη δυνατότητα να 'εκπαιδευτεί' κοινωνικά.

              

Η Άννα  (πάνω δεξιά με τον πατέρα της, σε φωτογραφία του 1920).

Ο κύριος μηχανισμός άμυνας, σύμφωνα με την Άννα, είναι η απώθηση, μία ασυνείδητη διαδικασία, που αναπτύσσεται καθώς το παιδί μαθαίνει ότι ορισμένες ορμές, αν τεθούν σε ενέργεια, μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνες για το ίδιο. Επισκέφθηκε την Αθήνα το 1949, σε μια (ανεπιτυχή) προσπάθεια να αποτρέψει τη διάλυση της νεοσύστατης ομάδας ελλήνων ψυχαναλυτών.

Πέθανε το 1982 στο Λονδίνο, σε ηλικία 86 ετών. 

Το σώμα της αποτεφρώθηκε και η τέφρα της τοποθετή-θηκε μέσα σε μία ελληνική υδρία (από την πλούσια συλλογή αρχαιοτήτων που διέθετε ο πατέρας της), δίπλα στην αρχαιοελληνική λάρνακα των γονιών της.

Ο πατέρας της είναι γνωστό πως είχε ιδιαίτερη αδυναμία στα αρχαιολογικά ευρήματα, αφού θεωρούσε  πάντα τον εαυτό του 'αρχαιολόγο του μυαλού', που ξέθαβε παλιά μυστικά από το υποσυνείδητο (διαμορφώνοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό τη συνείδηση του 20ου αι).

Η φυγή στην Αγγλία

Λίγο μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (τον Μάΐο του 1933), τα βιβλία του Φρόυντ κάηκαν, όπως και άλλα ψυχαναλυτικά έργα, την ίδια στιγμή που απαγορευόταν η συμμετοχή Εβραίων σε επιστημονικά συμβούλια. 'Στον μεσαίωνα θα με έκαιγαν στην πυρά, σήμερα αρκούνται στο να καίνε τα βιβλία μου', δήλωσε ο Φρόυντ, που την 

περίοδο αυτή συνέλαβε και άρχισε να επεξεργάζεται τις ιδέες του γύρω από την εφαρμογή της ψυχανάλυσης στην ιστορία του εβραϊκού λαού, οι οποίες τον απασχόλησαν μέχρι το τέλος της ζωής του και καταγράφτηκαν στο βιβλίο του 'Ο άνθρωπος Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία'. 

Τον Ιούνιο του 1938 εγκαταλείπει οριστικά τη Βιέννη, συνοδευόμενος από την βασίλισσα της Ελλάδας Μαρία Βοναπάρτη (ψυχαναλύτρια και σύζυγος του Γεωργίου του Α΄) και, περνώντας από το Παρίσι, φτάνει τελικά στο Λονδίνο, όπου γίνεται δεκτός με τιμές. Η άδεια εξόδου του από τη χώρα, δόθηκε χάρη στην παρέμβαση του Αμερικανού πρέσβη στη Γαλλία, Γ. Μπούλιτ (δεξιά στη φωτογραφία), που ήταν προσωπικός φίλος 


του προέδρου των ΗΠΑ, αλλά και στα λύτρα που κατέβαλε η προσωπική του  φίλη Μαρία Βοναπάρτη, αφού οι τραπεζικοί του λογαριασμοί είχαν δεσμευθεί. Το ναζιστικό καθεστώς τον υποχρέωσε πρώτα να υπογράψει δήλωση, πως οι γερμανικές αρχές τον είχαν μεταχειριστεί με σεβασμό, απολαμβάνοντας πλήρη ελευθερία στην άσκηση της εργασίας του. 

 

Στη φωτογραφία του 1939, το ζεύγος Φρόϋντ αριστερά, με τον γιατρό ανάμεσα τους και η Άννα, στο Λονδίνο και δεξιά αγκαζέ με τη φίλη του Μαρία Βοναπάρτη (ο παππούς της ήταν ανιψιός του Ναπολέοντα, το 1907 παντρεύτηκε τον πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδας).

Αριστερά οι τέσσερις μικρότερες αδερφές του: Regina, Marie, Esther και Pauline. Οι τρεις στάλθηκαν το 1942 σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου πέθαναν σε θάλαμο αερίων, ενώ η τέταρτη, η Esther, απελάθηκε το 1943 στο Theresienstadt, όπου πέθανε μετά από άγριο ξυλοδαρμό. 

Η μεγαλύτερη από τις αδερφές του, η Anna που είχε παντρευτεί τον μεγαλύτερο αδερφό της Μάρθας, κατάφερε να δραπετεύσει στη Νέα Υόρκη κι επιβίωσε.

Ο θάνατος του

Εξαντλημένος από την ταλαιπωρία των 33 χειρουργείων και τους φοβερούς πόνους, ο Φρόυντ ζητά από την Άννα και τον γιατρό του, να δεσμευθούν πως θα τον βοηθήσουν να ΄φύγει΄ με αξιοπρέπεια, όταν δεν θα άντεχε άλλο. 

Τελικά αυτοκτόνησε (επέλεξε τη λύση της ευθανασίας) με τη βοήθεια τους, στις 23 Σεπτεμβρίου του 1939 (22 ημέρες μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου), παίρνοντας μια μεγάλη δόση μορφίνης, που τον έριξε σε κώμα, από το οποίο ποτέ δεν ξύπνησε. 

Ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης και το θρυλικό του ντιβάνι, 

που αρχικά χρησιμοποιούσε για θεραπεία με υποβολή μέσω  ύπνωσης, 

μια μέθοδο της γαλλικής ψυχιατρικής που έμαθε από τον Σαρκό, στο Παρίσι.

Τα έργα του

Το 1920 ολοκληρώνει τη συγγραφή του βιβλίου 'Πέραν της αρχής της ηδονής', όπου εισάγει την έννοια του 'ενστίκτου θανάτου' και τον 'καταναγκασμό της επανάληψης' (επανάληψη δυσάρεστων ή και τραυματικών εμπειριών), ως τυπικό γνώρισμα της ενστικτικής ζωής. 

Κάποιες δυσλειτουργικές καταστάσεις  τείνουν να επαναλαμβάνονται στη ζωή μας και έτσι ακόμη και σε διαφορετικά πλαίσια ή σχετι-ζόμενοι με διαφορετικούς ανθρώπους, μπορεί να βιώνουμε ξανά και ξανά τα ίδια δυσάρεστα συναισθήματα και να αντιμετωπίζουμε τα ίδια αδιέξοδα.


Αποκορύφωμα της δημιουργικής περιόδου του, υπήρξε Το Εγώ και το Αυτό, στο οποίο ανέπτυξε μία νέα θεωρία γύρω από την ψυχική δομή, διαμορφώνοντας ένα ευρύτερο θεωρητικό σύστημα για το σύνολο της προσωπικότητας. 

Το Εγώ (λογική, σύνεση) παρεμβάλλεται ανάμεσα στις ενορμήσεις του Αυτό (ένστικτα, ορμές, πάθη, ασυνείδητες επιθυμίες που απαιτούν ικανοποίηση,απόλαυση) και τις απαγορεύσεις ή προστα-γές του Υπερεγώ (ηθικές, πολιτιστικές και κοινωνικές αξίες, συνείδηση) και προσπαθεί να εναρμονίσει τις μεταξύ τους συγκρούσεις.

Το 1927 γράφει το δοκίμιο με τίτλο: 'Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία', που αποτέλεσε την τελευταία και κατά πολλούς κορυφαία συμβολή του στην ψυχολογία της λογοτεχνίας. 

Πρόκειται για μια απόπειρα του να ψυχαναλύσει τον Ντοστο-γιέφσκι (θεωρεί πχ την επιληψία του υστερικό σύμπτωμα, λόγω της ενοχής για τις πατροκτονικές τάσεις του) και να προσεγγίσει ερμηνευτικά το κορυφαίο του μυθιστόρημα 'Αδελφοί Καραμαζώφ', που το κατατάσσει μεταξύ των τριών σημαντικότερων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. 

Βαθύς γνώστης της λογοτεχνίας, εκτιμούσε απεριόριστα τις ψυχογραφικές ικανότητες του Ντοστογιέφσκι, του Σαίξπηρ, του Γκαίτε, του Ίψεν, αλλά και του Σοφοκλή, που τους θεωρούσε 'πατέρες του', τους πρώτους πρώιμους ψυχαναλυτές. Νωρίτερα ο Νίτσε είχε δηλώσει πως θεωρούσε τον Ντοστογιέφσκι ως 'τον μοναδικό ψυχολόγο από τον οποίο είχε να μάθει κάτι'.

Το 1930 εκδίδεται το βιβλίο του: 'Δυσφορία μέσα στον πολιτισμό' ή ο Πολιτισμός πηγή δυστυχίας (Das Unbehagen in der Kultur), στο οποίο εξέθετε λεπτομερώς τις θέσεις του στο επίπεδο της κοινωνιολογίας, την οποία ο ίδιος θεωρούσε σαν 'εφαρμο-σμένη ψυχολογία'. 

Εκεί προσπάθησε να αναδείξει το αίσθημα της ενοχής, ως σπου-δαίο πρόβλημα στην εξέλιξη του πολιτισμού (που με την απαίτηση του για κομφορμισμό και την καταπάτηση των ενστίκτων, μπαίνει εμπόδιο στην πραγματοποίηση της ευτυχίας), συνδέοντας την πολιτισμική πρόοδο με την ένταση του ενοχικού αισθήματος και κατά συνέπεια την απώλεια της ευτυχίας.

Τα κυριότερα έργα του:

'Μελέτες για την υστερία' (1895) 

"Η ερμηνεία των ονείρων" (1900)

που ο ίδιος το θεωρούσε σαν το σημαντικότερο του

"Μελέτη για τα όνειρα" (1901)

"Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής" (1901) 

"Τρία δοκίμια για τη θεωρία της σεξουαλικότητας" (1903)

"Τοτέμ και ταμπού" (1913) 

'Εισαγωγή στην ψυχανάλυση'  (1916)

"Το εγώ και το εκείνο" (1923) 
"Νεύρωση και ψύχωση" (1924) 

"Αναστολές, συμπτώματα και άγχος" (1926) 

"Η αρρώστια του πολιτισμού" (1930) 

"Η γυναικεία σεξουαλικότητα" (1931) 

"Σχόλιο για τον αντισημιτισμό" (1938) 

"Ο Μωυσής και ο μονοθεϊσμός" (1939)