Ένα αρχαίο ποτάμι στην καρδιά της Αθήνας
Ο Ηριδανός
μέσα στον Κεραμεικό την άνοιξη
εισαγωγή
Τρία ήταν τα μεγάλα ποτάμια της αρχαίας Αθήνας, σημαντικά για την άρδευση του λεκα-νοπεδίου, που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να ρέουν κάτω από τους δρόμους της πόλης. Το μεγαλύτερο είναι ο Ιλισσός, στο ανατολικό τμήμα της πόλης, που πηγάζει από τη βορειοδυτική πλαγιά του Υμηττού. Δεύτερος ο Κηφισός, που ξεκινάει από τους πρόποδες της Πάρνηθας και διαρρέει το δυτικό της τμήμα και ανάμεσα τους, το τρίτο και μικρότερο ο Ηριδανός.
Κάποτε υπήρχαν εδώ και κάποιες δεκάδες ρέματα, όπως ο Σκύρος και ο Κυκλόβορος (που αναφέρονται από τον Στράβωνα και τον Παυσανία), το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο Βοϊδοπνίχτης, ο Αλασσώνας κ.α., που δυστυχώς έχουν πια μπαζωθεί. Το 1945 τα ανοιχτά ρέματα είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα, ενώ σήμερα μόλις 434. Το έδαφος απορροφούσε κάποτε το 80% των νερών της βροχής και μόλις το 20% έπεφτε στην θάλασσα. Σήμερα το ποσοστό αυτό έχει αλλάξει δραματικά.
Άποψη της Αθήνας με τον Ιλισσό, το Ολυμπιείο και την Ακρόπολη,
Οι πηγές του βρίσκονται στις νότιες υπώρειες του Λυκαβηττού, στα ΒΔ της πλατείας Δεξα-μενής (εκεί που είναι σήμερα η Σχολή Δοξιάδη), όπου βρισκόταν η Πάνοπος κρήνη, κατέβαινε από το Κολωνάκι κι από εκεί έρεε στο Σύνταγμα. Δημιουργεί μία υπόγεια διαδρομή, φτάνει πιθανότατα στον Εθνικό κήπο, ενισχύεται με νερά από την εκεί πηγή Μπουμπουνίστρα, περνά κάτω από τη Βουλή, διασχίζει εγκάρσια την οδό Αμαλίας, κατηφορίζει προς την οδό Όθωνος, τη Μητροπόλεως, φτάνει στην πλατεία του Μοναστηρακίου σε βάθος περίπου 20 μέτρων, περνά κάτω από το Δημοπρατήριο, και την οδό Αδριανού, διασχίζει την οδό Ερμού και εμφανίζεται επιφανειακά στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Αφού χαθεί για μερικές εκατοντάδες μέτρα κάτω από την Πειραιώς, χύνεται τελικά στον Ιλισό (βόρεια του σημερινού Μοσχάτου). Λίγο πιο κάτω ο Ιλισσός έπεφτε στον Κηφισό (από την αρχαιότητα ως τον 20ο αι.), και συνέχιζε νότια ως το Φάληρο. Κατά τη διάρκεια των έργων επικάλυψης όμως (που ξεκίνησε επί Μεταξά και ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960), η κοίτη του εξετράπη και δημιουργήθηκε η νέα σημερινή του κοίτη, που περνάει από την Καλιθέα.
Άποψη της Αθήνας με τον Ιλισσό, το Ολυμπιείο και την Ακρόπολη,
Johann Michael Wittmer, (1833).
Η τρίτοξη πέτρινη γέφυρα του Όθωνα, στην κοίτη του Ιλισού,
σήμερα κάτω από την Καλιρρόης.
Η τρίτοξη πέτρινη γέφυρα του Όθωνα, στην κοίτη του Ιλισού,
σήμερα κάτω από την Καλιρρόης.
Ο Ηριδανός
Οι πηγές του βρίσκονται στις νότιες υπώρειες του Λυκαβηττού, στα ΒΔ της πλατείας Δεξα-μενής (εκεί που είναι σήμερα η Σχολή Δοξιάδη), όπου βρισκόταν η Πάνοπος κρήνη, κατέβαινε από το Κολωνάκι κι από εκεί έρεε στο Σύνταγμα. Δημιουργεί μία υπόγεια διαδρομή, φτάνει πιθανότατα στον Εθνικό κήπο, ενισχύεται με νερά από την εκεί πηγή Μπουμπουνίστρα, περνά κάτω από τη Βουλή, διασχίζει εγκάρσια την οδό Αμαλίας, κατηφορίζει προς την οδό Όθωνος, τη Μητροπόλεως, φτάνει στην πλατεία του Μοναστηρακίου σε βάθος περίπου 20 μέτρων, περνά κάτω από το Δημοπρατήριο, και την οδό Αδριανού, διασχίζει την οδό Ερμού και εμφανίζεται επιφανειακά στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Αφού χαθεί για μερικές εκατοντάδες μέτρα κάτω από την Πειραιώς, χύνεται τελικά στον Ιλισό (βόρεια του σημερινού Μοσχάτου). Λίγο πιο κάτω ο Ιλισσός έπεφτε στον Κηφισό (από την αρχαιότητα ως τον 20ο αι.), και συνέχιζε νότια ως το Φάληρο. Κατά τη διάρκεια των έργων επικάλυψης όμως (που ξεκίνησε επί Μεταξά και ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960), η κοίτη του εξετράπη και δημιουργήθηκε η νέα σημερινή του κοίτη, που περνάει από την Καλιθέα.
.jpg)
Η κοίτη του, που άλλαζε συχνά και πλημμύριζε στις μεγάλες βροχοπτώσεις (καθώς δεχόταν τα νερά από την Ακρόπολη, τον Άρειο Πάγο, την Πνύκα αλλά και από άλλα μικρά ρέματα και χειμάρρους), ήταν βασικός άξονας ρυμοτομίας σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Η σημερινή ορατή κοίτη του έχει μήκος 190 μ. και πλάτος μόλις 2 μ.
Η υπερχείλιση του δημιουργούσε στη γύρω περιοχή έλος, γεγονός που ανάγκα-ζε του Αθηναίους να ασχολούνται δια-χρονικά με το πρόβλημα ελέγχου της κοίτης του σε διάφορα σημεία της διαδρομής του. Η πιο σημαντική επέμ-βαση έγινε στη ρωμαϊκή περίοδο (στα χρόνια του Αδριανού, όπου το ποτάμι καλύφθηκε με πλίνθινη καμάρα και μετατράπηκε σε κλειστό αγωγό και η κοιλάδα του επιχωματώνεται, για τη διαμόρφωση της Παναθηναϊκής Οδού και την ανέγερση σπουδαίων δημόσιων κτιρίων, όπως η Βασίλειος και η Ποικίλη Στοά. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Μετρό ανακαλύφ-θηκε η αρχαία κοίτη του στην πλατεία Συντάγματος και στο Μοναστηράκι, γεγονός που ανησύχησε ιδιαίτερα τους υπεύθυνους, καθώς το ποτάμι φούσκωσε κάποιες φορές επικίνδυνα κατά τη διάρκεια των εργασιών.
To 478 π.Χ. με την κατασκευή του Θεμιστόκλειου τείχους, η κοίτη του ποταμού κτίστηκε και διευθετήθηκε. Ο Ηριδανός καλύφθηκε «ένθεν του τείχους», δηλαδή νοτίως της σημερινής οδού Βουλής και στην κοίτη του κατασκευάστηκε αγωγός.Μέχρι τότε, ο Ηριδανός έρεε μέσα στο μεγάλο δημόσιο νεκροταφείο των Αθηναίων, αλλάζοντας πορεία ενίοτε, υποχρεώνοντας τη θέση των ταφών της εκάστοτε περιόδου και δημιουργώντας ένα έλος στα δυτικά. Προσθήκες στην κτιστή κοίτη υπάρχουν από διάφορες περιόδους (όπως το 394, 307, 86 π.Χ).
Στην εικόνα βλέπουμε δεξιά το Δίπυλο, την κύρια είσοδο της αρχαίας Αθήνας, τόπο συνάντησης των ταξιδιωτών, αλλά και αναγραφής ερωτικών μηνυμάτων των νέων της εποχής (κάποια έχουν διατηρη-θεί μέχρι σήμερα).
Εκεί κατέληγαν οι δρόμοι από τον Πειραιά, την Ελευσίνα, την Ακαδημία, αλλά και την
Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία. Από εδώ ξεκινούσε και η Οδός των Παναθηναίων.
60 μόλις μέτρα δυτικά της, η Ιερά Πύλη, από την οποία ξεκινούσε η Ιερά οδός προς την Ελευσίνα κι ανάμεσα τους το Πομπείο. Δίπλα, παράλληλα σχεδόν με την Ιερά Οδό, έρεε ο Ηριδανός διασχίζοντας τον έξω Κεραμεικό, το άριστον προάστιον της πόλης.
Ο Ηριδανός σήμερα
κυλάει ακόμη δίπλα στα ταφικά μνημεία, παράλληλα σχεδόν με την αρχή της Ιεράς Οδού.
Ο Κεραμεικός, όπου η επιφάνεια του εδάφους του αρχαιολογικού χώρου είναι στο επίπεδο κλασικών χρόνων (3μ. δηλαδή χαμηλότερα από το επίπεδο της πόλης), είναι το μόνο σημείο που μπορεί κανείς να αντιληφθεί τον Ηριδανό, σαν φυσικό στοιχείο της πόλης. Γύρω του υπάρχει ένα πολύ σημαντικό οικοσύστημα, που χαρακτηρίζεται από την UNESCO ως "πολι-τιστικό τοπίο".
ετυμολογία
Η λέξη πιθανόν να προέρχεται από την ομηρική λέξη 'ηρίον', δηλαδή τάφος, μνήμα, τύμβος.
Το ρέμα δηλαδή του νεκροταφείου.
ελληνική μυθολογία
Ο Ησίοδος τον αναφέρει ως γιο του Ωκεανού και τη Τηθύος.
Ο Ηρόδοτος θεωρούσε ότι οι εκβολές του ήταν στη άκρη του κόσμου, στον Ωκεανό, που περιβάλλει τη γη. Κάποιοι τον ταυτίζουν με το Ρήνο ή τον Πάδο ή τον Ροδανό. Είναι ακόμη ο ποταμός όπου πνίγηκε ο γιος του θεού Ήλιου, ο Φαέθων, όταν το κατακεραύνωσε ο Δίας.
Οι κόρες του Ήλιου θρήνησαν τον θάνατο του αδελφού τους στις όχθες του ποταμού, ώσπου μεταμορφώθηκαν σε λεύκες. Τα δάκρυά τους καθώς έσταζαν από τα δέντρα γίνονταν κεχρι-μπάρι. Οι θεοί τις λυπήθηκαν και μαζί με τον Φαέθωνα τις ανέβασαν στον ουρανό, όπου έγιναν αστερισμοί.
ο αστερισμός
Ας αναφέρουμε κλείνοντας, πως ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς, που περιλαμβάνεται στην περίφημη ΄΄Μαθηματική Σύνταξη του Κλαύδιου Πτολεμαίου, είναι και αυτός του Ηριδανού, γνωστός στην αρχαιότητα ως 'Ποταμός'.
Αποτελείται από 126 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι.
Πρόκειται για τον μεγαλύτερο σε μήκος αστερισμό, που βρίσκεται νότια του Ταύρου και του Κριού.
ιστορία
ετυμολογία
Η λέξη πιθανόν να προέρχεται από την ομηρική λέξη 'ηρίον', δηλαδή τάφος, μνήμα, τύμβος.
Το ρέμα δηλαδή του νεκροταφείου.
ελληνική μυθολογία
Ο Ησίοδος τον αναφέρει ως γιο του Ωκεανού και τη Τηθύος. Ο Ηρόδοτος θεωρούσε ότι οι εκβολές του ήταν στη άκρη του κόσμου, στον Ωκεανό, που περιβάλλει τη γη. Κάποιοι τον ταυτίζουν με το Ρήνο ή τον Πάδο ή τον Ροδανό. Είναι ακόμη ο ποταμός όπου πνίγηκε ο γιος του θεού Ήλιου, ο Φαέθων, όταν το κατακεραύνωσε ο Δίας.
Οι κόρες του Ήλιου θρήνησαν τον θάνατο του αδελφού τους στις όχθες του ποταμού, ώσπου μεταμορφώθηκαν σε λεύκες. Τα δάκρυά τους καθώς έσταζαν από τα δέντρα γίνονταν κεχρι-μπάρι. Οι θεοί τις λυπήθηκαν και μαζί με τον Φαέθωνα τις ανέβασαν στον ουρανό, όπου έγιναν αστερισμοί.
ο αστερισμός
Ας αναφέρουμε κλείνοντας, πως ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς, που περιλαμβάνεται στην περίφημη ΄΄Μαθηματική Σύνταξη του Κλαύδιου Πτολεμαίου, είναι και αυτός του Ηριδανού, γνωστός στην αρχαιότητα ως 'Ποταμός'. Αποτελείται από 126 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι.
Πρόκειται για τον μεγαλύτερο σε μήκος αστερισμό, που βρίσκεται νότια του Ταύρου και του Κριού.
ιστορία
Ο Πλάτωνας αναφέρει τον Ηριδανό και τον Ιλισό, ως τα δύο ποτάμια της Αθήνας που περιέ-βαλλαν την πόλη και την οριοθετούσαν, ο Ηριδανός από το Βορρά και ο Ιλισός από το Νότο.
Ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν δύο ποτάμια με το όνομα Ηριδανός. Το ένα πήγαζε από τον Υμηττό, γνωστό σήμερα και ως ρέμα της Καισαριανής, που ξεκινούσε από την πηγή Καλοπούλα και τη Μονή Καισαριανής και κατέληγε διαμέσου της Καισαριανής στον Ιλισσό ποταμό, στην περιοχή ανάμεσα στα σημερινά ξενοδοχεία Κάραβελ και Χίλτον.
Το άλλο, είχε τις πηγές του στη νότια πλαγιά του Λυ-καβηττού. Στα νεότερα χρόνια, η κεντρική πηγή του βρισκόταν στο τέλος της σημερινής οδού Δημοκρίτου, μεταξύ των κτηρίων Ηλιάσκου και Δοξιάδη.
Εκεί υπήρχε μικρό σπήλαιο, μέσα στο οποίο ανάβλυζε νερό από δύο σχισμές. Η ποσότητα του νερού της δίδυμης πηγής του σπηλαίου ήταν τέτοια, ώστε υδρευ-όταν όλη η περιοχή του Κολωνακίου.
.jpg)
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου