Κλώντ Λεβί-Στρος

κορυφαίος Γάλλος κοινωνικός ανθρωπολόγος, 
αλλά και  ένας εξαιρετικός μυθοπλάστης

Claude Levi-Strauss

(1908-2009)

ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του 20ου αι.

"ο κόσμος ξεκίνησε χωρίς το άνθρωπο 
και θα τελειώσει χωρίς αυτόν"

Επηρεασμένος βαθιά από τα μοντέρνα μαθηματικά και την κυβερνητική, θα θεωρήσει σαν βάση των μορφών επικοινωνίας, που συγκροτούν το κοινωνικό παίγνιο, την τριπλή ανταλλαγή: αγαθών (οικονομία), γυναικών (συγγένεια) και λεκτικών σημείων (γλώσσα). Ο ίδιος επικεντρώνει την έρευνα του στη δεύτερη, μελετώντας τους θεσμούς της επιγαμίας που εξασφαλίζουν την "κυκλοφορία" των γυναικών. Το ριζοσπαστικό  του συστήμα κατανόησης και ερμηνείας πηγαίνει πίσω στο χρόνο, διεισδύει σε βάθος. Εμβαθύνει σε επίπεδο δομής και ιστορίας και χαρτογραφεί τα βαθύτερα κοινωνικά στρώματα, όπως ένας γεωλόγος.

Οι περιηγητές  του 18ου αι. πίστεψαν πως βρήκαν αγνές ανθρώπινες φυλές, αμυδρά απομεινάρια της χαμένης Εδέμ, ζωντανά απολιθώματα, στις μικρές μακρινές νησίδες παραδείσου των Νοτίων Θαλασσών, που έζησαν έξω από την ιστορία, παραμένοντας πιστοί σε πρωτόγονες κοινωνικές και πνευματικές χρήσεις, σε στενή επαφή με το αμόλυντο φυτικό και ζωικό βασίλειο. Την παράδοση τους θα συνεχίσει ο Στρος.

Αριστερά ο Λεβί-Στρος σε ηλικία 28 χρονών (φωτογραφία του 1936) στη Βραζιλία, όπου βρέθηκε σαν μέλος μιας γαλλικής πολιτιστικής αποστολής, την πενταετία 1935-39 και μελέτησε την οικογενειακή και κοινωνική ζωή στις φυλές των Ινδιάνων Ναμπικάρα και Τούπι Καγουαχίμπ, στα δάση του Αμαζονίου και το Μάτο Γκρόσο. 

Οι φωτογραφίες είναι δικές του, τραβηγμένες με μια μηχανή Leika της εποχής.


  

Το 1948 παραδίδει την εργασία του Οικογένεια και κοινωνική ζωή των Ινδιάνων Ναμπι-κουαρά, που αποτελεί την μείζονα διατριβή του για τη Σορβόνη.

για τη συγγένεια

Το ζήτημα της συγγένειας, η φύση και η λειτουργία της, αποτελεί αφετηριακό σημείο (μαζί με τη θρησκεία) για τη συγκρότηση της νέας επιστήμης της ανθρωπολογίας (μέσα 19ου). Η κυρίαρχη αντίληψη της εποχής ήταν εκείνη του Άγγλου ανθρωπολόγου Radcliffe-Brown, που τη θεωρεί απόρροια της καταγωγής (μητρογραμμικής ή πατρογραμμικής), στηρίζεται δηλαδή στην ύπαρξη κάποιου κοινού προγόνου.

Σε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του, το Στοιχειώδεις δομές της Συγγένειας (Les stuctures elementaires de la parente, θέμα διδακτορικής διατριβής του για τη Σορβόνη, που εκδόθηκε το 1949), ο Στρος διαφοροποιείται από την κρατούσα αντίληψη, θεωρώντας τη συγγένεια σαν κοινωνική δομή. Την μελετά σαν ένα σύστημα όρων, αλλά και συμπεριφορών, σε αλληλεξάρτηση (όχι όμως και αντιστοιχία) και τη θεωρεί εργαλείο κοινωνικών σχέσεων (συμμαχιών), μέσα από την ανταλλαγή γυναικών. Μια οικογένεια ή φυλή δίνει γυναίκες σε γάμο με άντρες μιας άλλης φυλής, τον πατέρα ή τον κουνιάδο, ως αδερφή ή ως σύζυγο.

ένας άντρας λαμβάνει μια γυναίκα από έναν άλλο άντρα 

Η πολιτισμική σύμβαση της απαγόρευσης (ταμπού) της αιμομιξίας, που λειτουργεί σε όλες τις ανοιχτές (εξωγαμικές) κοινωνίες προς αυτή την κατεύθυνση. Εδώ είναι χρήσιμο να επισημάνουμε την υπόρρητη, αξιωματική παραδοχή από τον Στρος, του πατροκεντρικού χαρακτήρα του θεσμού της συγγένειας. Οι βασικές, οι στοιχειώδεις σχέσεις που αποτελούν το άτομο της συγγένειας, είναι:
αδερφός-αδερφή, άντρας-γυναίκα και πατέρας-γιος, θείος-ανιψιός.

Σημαντική συμβολή του η ανάδειξη της 'θεωρίας της αγχιστείας', που σαν κοινωνικό φαινόμενο σηματοδοτεί τη μετάβαση από την αγέλη στον πολιτισμό κι έρχεται να αντικαταστήσει τη συγγένεια εξ αίματος (φυσικό φαινόμενο).


Αναδεικνύει επίσης δυο αντιθετικές τάσεις, που ορίζουν και δυο ζεύγη αντιστίξεων: όσο εξασθενεί η εξουσία του αδερφού επί της αδερφής, τόσο ισχυροποιείται η εξουσία του μελλοντικού της συζύγου κι όσο εξασθενεί ο δεσμός πατέρα-γιου, τόσο ενισχύεται ο δεσμός μητρικού θείου-ανιψιού (σχέση αγχιστείας που φωτίζει ο Στρος), έτσι ώστε σε κάθε γενιά να υπάρχει μια θετική και μια αρνητική σχέση. Ένας αυστηρός πατέρας πχ θα συνοδεύεται πάντα από έναν μαλακό και κατανοητικό θείο και αντίστροφα. Πρόκειται για ρόλους, που οφείλουν να ισορροπούν.

στρουκτουραλιστική ανάλυση των μύθων

Το κύριο έργο του αφορά στην προσπάθεια ερμηνείας, στη δομική ανάλυση 800 περίπου μύθων (που κατά τον Στρος εκφράζουν το σύνολο των δυνατών λύσεων στα βασικά προβλήματα επιβίωσης, που αντιμετωπίζει κάθε πολιτισμός) των ιθαγενών του δυτικού ημισφαιρίου (της Β. και Ν. Αμερικής, κυρίως της Ν. Βραζιλίας και του Περού), δημοσιευμένο σε 4 τόμους, από το 1964 ως το 1971, με γενικό τίτλο Μυθολογικά και επιμέρους τίτλους: (Ι) Το ωμό και το ψημένο, (ΙΙ) Από το μέλι στις στάχτες, (ΙΙΙ) Η αρχή των τρόπων φαγητού και (ΙV) Ο γυμνός άνθρωπος.

Κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αρσενίδη, Αθήνα 2001.

δεν μπορούμε να κρίνουμε αντικειμενικά μια κουλτούρα με τα κριτήρια μιας άλλης

κριτική της δυτικής ιδεολογίας

Μια σημαντική πτυχή του έργου του Στρος είναι και η κριτική του κατά του 'δυτικοκεντρισμού', που ταυτίζει την ανθρωπότητα με την πολι-τισμένη Δύση, την οποία τοποθετεί στην κορυφή και θεωρεί όλους τους άλλους λαούς 'υποανάπτυκτους'. Ο Στρος αναιρεί την κυρίαρχη αυτή (ρατσιστική) άποψη, όπως και το δόγμα της  παγκόσμιας προόδου (που ταυτίζεται με την τεχνολογική πρόοδο) και προωθεί την έννοια της 'ετερογένειας' των πολιτισμών, χωρίς ιεραρχική αξιολόγηση.

Η ριζοσπαστική του αυτή αντίληψη αναπτύσσεται στο βιβλίο του Φυλή και Ιστορία (Race et histoire) που δημοσιεύτηκε αρχικά υπό την αιγίδα της UNESCO το 1952. Κυκλοφορεί στα ελληνικά, σε μετάφραση του Α. Στεφανή, από τις εκδόσεις Πατάκη 2003).

για τη δομή της σκέψης


Το 1962 εκδίδει την Άγρια Σκέψη, το σημαντικότερο ίσως έργο του, που αφορά στην αναζήτηση του κρυφού κώδικα, της στοιχειώδους δομής, στην πρωτόγονη σκέψη των 'αγρίων', αλλά και των ΗΥ (που την παρομοιάζει με τη μαστορική- την 'επιστήμη του συγκεκριμένου' και δεν είναι ούτε αυθαίρετη, ούτε και εσφαλμένη) και στο οποίο εκθέτει την τη θεωρία του για τον πολιτισμό και τη συμβολική λειτουργία του νου, αλλά και τη θεωρία του για την κοινωνική αλλαγή και την ιστορία. Εδώ αναιρεί κατηγορηματικά την ύπαρξη διαβάθμισης ανάμεσα στην πρωτόγονη και τη σύγχρονη σκέψη. 

Μεγάλοι στοχαστές όπως ο Εμμανουέλ Λεβινάς, αμφισβήτησαν τον Λεβί-Στρος προσάπτο-ντάς του ότι αφήνει απέξω (λησμονεί) τη σημασία του ανθρώπινου προσώπου.