Ανθρωπιστική Ψυχανάλυση

Erich Fromm 

(1900-1980)

αν είμαι ότι έχω

κι αν ότι έχω έχει χαθεί

τότε ποιος είμαι;

εισαγωγή

Η ανθρωπιστική ψυχανάλυση είναι ένα κράμα ψυχανάλυσης και ουμανισμού (ανθρωπισμού), που δημιούργησε, στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα (και χαρακτηρίστηκε σαν το 'Τρίτο Κύμα' της Ψυχολογίας) ο αμερικανός (γερμανικής καταγωγής) ψυχολόγος και κοινωνικός στοχαστής  Έρικ Φρομ, με την Γερμανίδα νεοφροϋδική ψυχαναλύτρια Karen Horney, θεωρώντας σημαντικότερους τους κοινωνικούς από τους βιολογικούς παράγοντες στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.  

Η νεύρωση πχ για τον Φρομ δεν είναι αποτέλεσμα καταπιεσμένων (βιολογικών) ενστίκτων, αλλά   ένα ηθικό κοινωνικό πρόβλημα, που δημιουργείται από μια ανελεύθερη και καταπιεστική κοινωνία.

Ο Φρομ

Μαθητής του Φρόυντ, στον οποίο άσκησε κριτική για μισογυνισμό, αν και δεν έπαψε ποτέ να θαυμάζει, να σέβεται και να αναγνωρίζει σαν έναν από τους τρεις σημαντικότερους σύγχρονους διανοητές (μαζί με τον Μαρξ και τον Αϊνστάιν). Γεννημένος στη Φρανκφούρτη, από εβραϊκή οικογένεια, ένας παππούς και δυο προπάπποι του ήταν ραβίνοι κι ένας θείος του μελετητής του Ταλμούδ. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 ο Φρομ υπήρξε μέλος του αμερικανικού σοσιαλιστικού κόμματος, προσπάθησε να συμφιλιώσει τον ανθρωπιστικό μαρξισμό (στον οποίο ασκεί κριτική γιατί αγνόησε τον ψυχολογικό παράγοντα) με την ψυχανάλυση, πρεσβεύοντας έναν δημο-κρατικό σοσιαλισμό. 

Ολοκλήρωσε το 1930 την εκπαίδευση του ως ψυχαναλυτής και ίδρυσε τη 'νεοφροϋδική' σχολή του, μαζί με τον Βίλχεμ Ράϊχ και την K. Horney (με σημαντική συνεισφορά στην ψυχολογία της γυναίκας). Αν και καταθλιπτικός, έκανε σπουδαία καριέρα στις ΗΠΑ, όπου διέ-φυγε το 1934 κυνηγημένος από το ναζιστικό καθεστώς, πήρε αμερικανική υπηκοότητα και δίδαξε ψυχανάλυση και ψυχιατρική στα καλύτερα Πανεπιστήμια.

τα έργα του

Η Τέχνη της Αγάπης (1956), το διεθνές του best-seller, μεταφρασμένο σε 34 γλώσσες, που έχει πουλήσει πάνω από 5.000.000 αντίτυπα μόνον στις ΗΠΑ. Εδώ ο Φρομ αντίθετα από τον μεγάλο του δάσκαλο, που θεωρούσε ότι η αγάπη δεν είναι παρά η εξιδανίκευση του σεξουαλικού ενστίκτου, θεωρεί ότι η σεξουαλική επιθυμία είναι μια από τις εκφάνσεις της ανάγκης για αγάπη και ένωση μεταξύ δυο ανθρώπων.

Αν αποδεχτούμε τη θέση του Φρόϋντ, ισχυρίζεται ο Φρομ, ο αυνανισμός θα ήταν η ιδανική σεξουαλική ικανοποίηση, η ιδεώδης ανακούφιση της οδυνηρής σωματικής έντασης.

Ένα ακόμη από τα σημαντικότερα βιβλία του είναι και 'Ο φόβος μπροστά στην Ελευθερία' (1941), τίτλος πρωτοτύπου: Escape from Freedom ή The fear of freedom. Ο πόθος της εξουσίας δεν πηγάζει από τη δύναμη, αλλά από την αδυναμία, την ανικανότητα να υπάρξει το εγώ μας ακέραιο, μόνο του και να ζήσει. Είναι η απεγνωσμένη προσπάθεια για την απόκτηση δευτερογενούς δύναμης εκεί που λείπει η αυθεντική.

Η προθυμία μας για συμμόρφωση με τις απαιτήσεις των άλλων, η παραίτηση μας από την ελευθερία  και η απεγνωσμένη μας προσκόλληση σε κάποια εξουσία, ο φόβος μας να φανούμε διαφορετικοί, μας δίνει την ψευδαίσθηση

μιας σιγουριάς, συμμετέχοντας σε μια δευτερογενή (μη αυθεντική) δύναμη μέσα στην οποία διαλύ-θηκε το εγώ μας. Μας απαλλάσσει από το βασανιστικό ερώτημα για το νόημα της ζωής. Ο Φρομ θίγει εδώ και το πρόβλημα της ευθύνης της απόφασης, της δυσκολίας και της αναβλητικότητας μας να λάβουμε μια απόφαση, μπροστά στις χιλιάδες πιθανές επιλογές. Μελετά του αμυντικούς μηχανισμούς που ενεργοποιούνται για την προστασία μας, όπως: η άρνηση της ευθύνης, η μετάθεση ή η αποφυγή της. Το δόγμα του είναι ότι 

κανείς δεν μπορεί να αλλάξει κάποιον, παρά μόνον τον εαυτό του 

και τονίζει τη σημασία της θέλησης για αλλαγή, αλλά και της δύναμης της θέλησης στη θεραπευτική διαδικασία.

Ας δούμε κάποια όμορφα αποφθέγματα του :

Αγάπη σημαίνει δόσιμο κι όχι απολαβή

Η αναζήτηση σιγουριάς εμποδίζει το δρόμο για το νόημα

Φτιάχνουμε μηχανές που λειτουργούν σαν άνθρωποι και ανθρώπους που λειτουργούν σαν μηχανές.
Ο κίνδυνος του 19ου αιώνα δεν είναι μήπως καταντήσουμε δούλοι, αλλά να μην γίνουμε ρομπότ.

Κάρεν Χόρνεϊ

Karen Horney (1885-1952) 

Γερμανίδα νεοφροϋδική ψυχαναλύτρια

Από το 1932 στις ΗΠΑ, όπου ιδρύει το Αμερικανικό Ινστιτούτο Ψυχανάλυσης.

Θεμελίωσε την φεμινιστική ψυχολογία (γυναικεία σεξουαλικότητα)

Απέρριψε το φροϋδικό αξίωμα του  ‘φθόνου του πέους’

Ανέδειξε τον ρόλο του κλειτοριδικού οργασμού

 Ανήκει στους ‘αναλυτές του Εγώ’, 

που δίνουν έμφαση στις τρέχουσες εμπειρίες, σε κοινωνικούς και πολιτιστικούς καθορισμούς.

Στην εξελικτική του πορεία μέσα στον κόσμο των ωρίμων που το περιτριγυρίζουν το παιδί, έχει τρεις πιθανές επιλογές. Να προσεγγίσει τους ανθρώπους, να αντιπαραταχθεί μαζί τους ή να τους αποφύγει. Από την επιλογή του δημιουργούνται τρεις τύποι ανθρώπινων χαρακτήρων: 

Ο συμβιβαστικός - ‘κίνηση προς’

Ο επιθετικός - ‘κίνηση εναντίον’

Ο αποξενωμένος - ‘κίνηση μακριά από τους ανθρώπους 

Ο συμβιβαστικός είναι το αδύναμο και εξαρτώμενο άτομο, που επιζητά με κάθε τρόπο την αγάπη και την εκτίμηση των άλλων, που καταπιέζει την επιθετικότητά του, για να μην διακινδυνεύσει την απώλεια της.

Ο επιθετικός, θεωρώντας δεδομένη την εχθρότητα των άλλων, πασχίζει για την απόκτηση δύναμης και εξουσίας και επιδιώκει πάντα να επικρατήσει.

Ο αποξενωμένος πασχίζει να διατηρεί αποστάσεις ασφαλείας από τους άλλους (κρατιέται μακριά), αφού η οικειότητα του προκαλεί άγχος. Αποφεύγει τον ανταγωνισμό, την αντιπαράθεση, αλλά και το συναισθηματικό δέσιμο. 

Το σημαντικότερο έργο της είναι το: ‘Neurosis and Human Growth: The Struggle Toward Self-Realization' (1950)