Λογοθεραπεία

Victor Frankl

(1905-1997)

η ζωή δεν γίνεται ποτέ αφόρητη λόγω συνθηκών, 
παρά μόνον από την έλλειψη νοήματος και σκοπού

το νόημα δεν ταυτίζεται ποτέ με το άτομο, 
είναι κάτι πέρα από εμάς 
μας υπερβαίνει

εισαγωγή

Η Λογοθεραπεία του Φρανκλ (καμία σχέση με τη σημερινή λογοθεραπεία της δυσλεξίας), είναι μια από της τρεις βασικές σχολές της Υπαρξιστικής Ψυχολογίας.  Μαζί με την προσωποκεντρική θεωρία του Ρότζερς και την υπαρξιστική ψυχοθεραπεία (αμερικανική σχολή) του Γιάλομ, αποτελούν τον λεγόμενο 'τρίτο δρόμο' στην ψυχολογία, που αναπτύχθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σαν αντίδραση στον άκρατο ντετερμινισμό (αιτιοκρατία) των άλλων δυο ισχυρών πόλων, της ψυχανάλυσης και του μπιχεβιορισμού. Το θεωρητικό τους πλαίσιο εμπνέεται από τα φιλοσοφικά ρεύματα της Φαινομενολογίας και του Υπαρξισμού.

Η υπαρξιστική ή ουμανιστική (ανθρωπιστική) προσέγγιση, αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα και τη μοναδικότητα του ατόμου και στηρίζεται στο αξίωμα ότι ο καθένας μας γεννιέται καλός και έχει την έμφυτη τάση να θέλει να ζήσει και να εξελιχθεί, πασχίζει να εκπληρώσει ένα στόχο, να αναπτύξει το απεριόριστο δυναμικό του, όποιο κι αν είναι αυτό. Αρνείται να δεχτεί πως είμαστε θύματα του ασυνειδήτου (ψυχανάλυση) ή των περιβαλλοντικών επιρροών (μπιχεβιορισμός).

Ο Βίκτωρ Φρανκλ

Αυστριακός ψυχίατρος, το δεύτερο από τα τρία παιδιά μιας  εβραϊκής οικογένειας στη Βιέννη, που το Αμερικανικό Περιοδικό Ψυχιατρικής χαρακτήρισε σαν τον τρίτο μεγαλύτερο στοχαστή (στο χώρο της ψυχολογίας), μετά τον Φρόϋντ και τον Άντλερ.

Η κλίση του για την ψυχιατρική εκδηλώνεται πολύ νωρίς. Σε ηλικία 16 μόλις ετών στέλνει ένα δισέλιδο άρθρο του στον Φρόϋντ, που το δημοσιεύει στη Διεθνή Εφημερίδα της Ψυχανάλυσης. 

Την περίοδο 1933-1937 ολοκληρώνει την εκπαίδευση του στην ψυχιατρική, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην κατάθλιψη και την τάση αυτοκτονίας. 

Στη διάρκεια του διωγμού των εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς, έσωσε από τον θάνατο (ευθανασία) πολλούς από τους ασθενείς του,  με βαριά ψυχικά νοσήματα, υπογράφοντας ψευδείς διαγνώσεις.

σε στρατόπεδο συγκέντρωσης

Το 1941, διαπρεπής γιατρός ήδη, παντρεμένος με την Tilly Grosser, ζητάει βίζα για την Αμερική και ετοιμάζεται να φύγει με τη γυναίκα του. Η βίζα του δίνεται, αλλά ο Φρανκλ διστάζει να φύγει και να εγκαταλείψει τους γονείς του στην τύχη τους. Τον Σεπτέμβριο του 1942 η οικογένεια του περιορίζεται στο γκέτο του Theresienstadt, όπου λίγο αργότερα πεθαίνει ο πατέρας του. Εκεί αναλαμβάνει την ψυχολογική υποστήριξη των νεοφερμένων. Τον  Οκτώβριο του 1944, η οικογένεια του διαμοιράζεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.  Μόνον μια αδελφή του (η Στέλλα) καταφέρνει να γλιτώσει, έχοντας μεταναστεύσει στην Αυστραλία.

Η έγκυος γυναίκα του, οι γονείς του και ο αδελφός του πεθαίνουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο ίδιος θα περάσει στη διάρκεια τριών ετών από τέσσερα στρατόπεδα συγκέντρωσης, σαν κρατού-μενος με το νούμερο 119104, όπου αρχικά εργάζεται στην κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών, ενώ αργότερα σαν γιατρός. Ήταν ο μόνος που επιβίωσε για φτάσει να ζήσει ως τα 92 του.

Λίγο μετά την απελευθέρωσή του (από τον αμερικανικό στρατό, τον Απρίλιο του 1945), θα γράψει μέσα σε εννέα μόλις μέρες το αριστούργημά του: 'Man΄s Search for Meaning', που θα κυκλοφορήσει σε πρώτη  έκδοση το 1946 στην Αυστρία και θα γίνει σύντομα best-seller, με 73 επανεκδόσεις μέχρι σήμερα. 

Πρόκειται για ένα βιβλίο-ύμνο στον άνθρωπο, έναν φάρο ανθρωπιάς.

Καθηγητής Νευρολογίας και Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, θα διευθύνει για 25 χρόνια (την περίοδο 1946-1971) την Νευρολογική Πολυ-κλινική του Rothchild Hospital, για εβραίους ασθενείς, όπου μεταξύ άλλων, ασχολήθηκε με 30.000 γυναίκες που είχαν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας, προσφέροντας τους ψυχολογική υποστήριξη. 

Διετέλεσε επισκέπτης καθηγητής στο Χάρβαρντ, το Στάνφορντ, το Πίτσμπουργκ και στο Διεθνές Παν/μιο των ΗΠΑ του Σαν Ντιέγκο. 29 συνολικά Παν/μια του απένειμαν τιμητικούς τίτλους και βραβεία. Έκανε αμέτρητα ταξίδια σε όλο τον κόσμο, δίνοντας 209 διαλέξεις και στις 5 ηπείρους. 

η λογοθεραπεία 

(logotherapy)

η νεύρωση είναι συνώνυμο της κρίσης έλλειψης νοήματος

Ο Φρανκλ επισημαίνει πως πέραν των ψυχογενών νευρώσεων, υπάρχουν και οι νοογενείς, που έχουν να κάνουν καθαρά και μόνον με την νοητική αντίληψη της ανθρώπινης ύπαρξης Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίφημη 'νεύρωση της Κυριακής', όπου ελεύθερος από υποχρεώσεις και καθημερινές ασχολίες ο άνθρωπος, βυθίζεται 'ξαφνικά' στο υπαρξιακό του κενό. Το φαινόμενο είναι γνωστό και σαν 'θλίψη ή μελαγχολία των εορτών'.

Θεωρεί ότι ο κύριος παράγοντας που οδηγεί σε υπαρξιακή ένταση  είναι η έλλειψη νοήματος στη ζωή. Η ψυχοθεραπευτική του μέθοδος, που ονόμασε λογοθεραπεία, εστιάζει ακριβώς στην εύρεση νοήματος. 

Ο θεραπευτής δεν επιχειρεί να αντιμετωπίσει κατά μέτωπον το πρόβλημα, αλλά να διευκολύνει τον πελάτη του να φτάσει μόνος του στον προσδιορισμό του προσωπικού του στόχου, που θα τον λυτρώσει από το άγχος.

το έργο του

Το σημαντικότερο από τα 39 βιβλία του είναι το 'Αναζητώντας νόημα ζωής κι ελευθερίας', με υπότιτλο 'από το στρατόπεδο του θανάτου στον υπαρξισμό'. Εκεί περιγράφει τις εμπειρίες του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και τη θεωρία του. Κρίθηκε το καλύτερο βιβλίο για το 1961 στις ΗΠΑ, μεταφράστηκε σε 45 γλώσσες, έχει πουλήσει συνολικά πάνω από δέκα εκατομμύρια αντίτυπα και θεωρείται στις ΗΠΑ ένα από τα δέκα καλύτερα βιβλία της εποχής μας.

Κυκλοφορεί στα ελληνικά, με τον τίτλο: 'Το Νόημα της Ζωής', από τις εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2010.

για την ευτυχία

Η ευτυχία και η επιτυχία για τον Φρανκλ δεν είναι κάτι που μπορούμε να επιδιώξουμε σαν άμεσο στόχο, αλλά ένα επακόλουθο που μπορεί να συμβεί, να προκύψει σαν μια 'παρενέργεια', από έναν ανώτερο σκοπό που υπηρέτησες και έχεις κατακτήσει. 

είναι η ίδια η επιδίωξη της ευτυχίας, που την ανατρέπει

αν ευτυχία είναι να μπορείς να δίνεις στον εαυτό σου ό,τι χρειάζεται, το νόημα της ζωής βρίσκεται στην υπέρβαση του εαυτού μας και της στιγμής που περνά, στο να αφοσιωθείς και να υπηρετείς κάτι μεγαλύτερο από εσένα και στη χαρά του να δίνεις.

το νόημα της ζωής

αν έχεις ένα γιατί να ζήσεις,
μπορείς να αντέξεις το κάθε πως


να μετατρέψεις την προσωπική σου τραγωδία
σε ανθρώπινο θρίαμβο

Οι τρεις τρόποι που προτείνει ο Φρανκλ για να αντιμετωπίσει κανείς την αγωνία της έλλειψης νοήματος είναι:

εργαζόμενος με αφοσίωση: να κάνεις μια σημαντική πράξη, ένα αξιόλογο έργο, ένα κατόρθωμα.

μέσα από την αγάπη, την καλοσύνη και την ομορφιά. από την επαφή με τη φύση και την τέχνη, τον πολιτισμό.

υποφέροντας: προσπαθώντας ηρωικά να αποκτήσεις θετική στάση, όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με μια αναπόφευκτη οδύνη. 

Αν δεν μπορείς να ελέγξεις αυτά που σου συμβαίνουν, μπορείς τουλάχιστον να επιλέξεις το πως θα τα αντιμετωπίσεις, το πως θα αντιδράσεις και θα αισθανθείς.

για την ελευθερία

'Η ελευθερία δεν είναι παρά η μισή αλήθεια.
στην πραγματικότητα η ελευθερία κινδυνεύει
να εκφυλιστεί σε απλή αυθαιρεσία.
δεν είναι παρά η αρνητική πτυχή του νομίσματος,
που η άλλη όψη του είναι η υπευθυνότητα.

θα ήθελα λοιπόν να συστήσω
τη συμπλήρωση του Αγάλματος της Ελευθερίας,
με ένα Άγαλμα της Υπευθυνότητας στη δυτική ακτή'.

Victor Frankl

επίλογος

Παρά την οικογενειακή του τραγωδία, ο Φρανκλ ξανάφτιαξε τη ζωή του απ την αρχή. Έκανε δεύτερο γάμο το 1947 (με την Eleonore Schwindt) και απέκτησαν μια κόρη, δυο εγγόνια και τρία δισέγγονα. 

Πίστευε βαθιά πως υπάρχουν δυο μόνον είδη ανθρώπων: 

οι έντιμοι και οι ανέντιμοι

Στο έργο του δεν δίστασε να αναφερθεί σε έντιμους ναζί, αλλά και ανέντιμους κρατούμενους (όπως οι περίφημοι Κάπο των στρατοπέδων, που εκμεταλλεύτηκαν και βασάνισαν συγκρατούμενούς τους).

Πέθανε το 1997, σε βαθιά γεράματα.

Έχει πει: 

δώσε μια δεύτερη ευκαιρία στον εαυτό σου. 

προσπάθησε απλά να συνεχίσεις τη ζωή σου, 

σαν να ζεις για δεύτερη φορά, πιστεύοντας 

πως την πρώτη φορά είχες κάνει κάποια λάθη

' Those who have a 'why' to live, 

can bear almost any 'how' ''

'what is  to give light

must first endure burning'

αφιερωμένο στην Ελένη